Ο «Καλλικράτης» ξέχασε τον πολιτισμό

Οι νέοι δήμοι, ήδη σε διοικητικό και οικονομικό τέλμα, βλέπουν ένα άνυδρο μέλλον, με σημαντικές απώλειες σε καλλιτεχνικές δράσεις

Θεωρητικά, ο «Καλλικράτης», το σχέδιο διοικητικής αναδιοργάνωσης που...
συνένωσε 910 δήμους και 124 κοινότητες σε 325 νέους δήμους, επιδιώκει την αποκεντρωμένη διοίκηση και τον καλύτερο οικονομικό έλεγχο. Πρακτικά, μερικούς μήνες μετά την πλήρη εφαρμογή του νόμου, πολλοί νέοι δήμοι αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των πολιτιστικών τους προγραμμάτων, εξαιτίας των περιορισμών και της δυσκαμψίας που επέφερε η νέα σχετική νομοθεσία. Αν προσθέσει κανείς την περιστολή δαπανών για τον πολιτισμό, καθώς και τα μεγάλα χρέη των δημοτικών οργανισμών προς διοργανωτές από καλλιτεχνικές δράσεις περασμένων ετών, τότε το φετινό καλοκαίρι προμηνύεται πολιτιστικά άνυδρο.

Η «Κ» ανοίγει τον φάκελο, μιλώντας με τις αρχές τεσσάρων δήμων και δύο γνωστούς διοργανωτές για το διοικητικό και οικονομικό τέλμα που αντιμετωπίζουν. Παράλληλα, αποκαλύπτει ορισμένα στοιχεία μιας έρευνας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι σε θέματα διατήρησης πολιτιστικής ταυτότητας, ο «Καλλικράτης» έγινε «στο πόδι» και προοιωνίζεται σημαντικές πολιτιστικές απώλειες σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Οι εξαιρέσεις σώζονται

Στη μετά Καλλικράτη περίοδο, η γραφειοκρατία αυξήθηκε σε μεγάλο βαθμό, η αυτονομία των πολιτιστικών φορέων χάθηκε, ο γενικός σχεδιασμός για πολιτιστικές δραστηριότητες περιλαμβάνει πολύ μεγαλύτερες γεωγραφικές περιοχές απ’ ό, τι στο παρελθόν, ενώ ο έλεγχος του προϋπολογισμού έγινε ασφυκτικός. Ακούγεται ειρωνικό αν σκεφτεί κανείς ότι εκτός από τα πληθυσμιακά, χωροταξικά, κοινωνικά, οικονομικά και αναπτυξιακά κριτήρια, οι συντάκτες του νομοσχεδίου υποτίθεται ότι έλαβαν υπ’ όψιν τους και την παράμετρο του Πολιτισμού και της Iστορίας.

Δήμοι που έχουν σημαντικά φεστιβάλ, πινακοθήκες, πολιτιστικά κέντρα έχουν αποδυθεί σε αγώνα δρόμου για να τα βοηθήσουν να διατηρήσουν τη διοικητική ανεξαρτησία τους, αξιοποιώντας σχετική διάταξη του νομοσχεδίου για εξαίρεση ιδρυμάτων που έχουν εγνωσμένη προσφορά και πανελλαδική ακτινοβολία. Αλλη μια εξαίρεση στον κανόνα είναι τα ΔΗΠΕΘΕ, που κατάφεραν να παραμείνουν αυτοτελή, αποφεύγοντας να ενταχθούν στα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου των δήμων.

Ο πολιτισμός απουσίαζε

Ο δήμαρχος Λάρισας, Κώστας Τζανακούλης, ως αντιπρόεδρος της ΚΕΔΚΕ ήταν επικεφαλής της επιτροπής παρακολούθησης για την προετοιμασία του νομοσχεδίου του «Καλλικράτη» και γνωρίζει τα πράγματα από πρώτο χέρι: «Η επιτροπή, με πρόεδρο τον κ. Στεφάνου, γενικό γραμματέα του υπουργείου Εσωτερικών, έκανε σωστές εισηγήσεις, αλλά, δυστυχώς, οι τεχνοκράτες που συνέταξαν τον «Καλλικράτη» δεν τις ελάμβαναν υπ’ όψιν τους. Μία από αυτές ήταν οι δήμοι άνω των 50.000 κατοίκων να δικαιούνται ΝΠΔΔ για τις καλλιτεχνικές και αθλητικές δράσεις. Την τελευταία στιγμή, καταφέραμε να εξαιρέσουμε τα ΔΗΠΕΘΕ, με δική μου παρέμβαση, ώστε να μην περνούν αυτόν τον κυκεώνα του χρονοβόρου ελέγχου για κάθε δαπάνη.

Δυστυχώς, ο πολιτισμός ήταν απών από τον σχεδιασμό του νομοθετήματος, παρά το ότι το είχαμε επισημάνει αρκετά νωρίς. Οι περισσότεροι δήμοι, μετά τον «Καλλικράτη», βάζουν μαζί τον πολιτισμό, τον αθλητισμό και την εκπαίδευση σε ένα μεγάλο, δυσλειτουργικό μηχανισμό που πρέπει να αποφασίζει τα επιμέρους προγράμματα. Οσοι έχουν εμπειρία στην Tοπική Aυτοδιοίκηση γνωρίζουν καλά ότι για να υλοποιηθεί σωστά ένα πολιτιστικό πρόγραμμα χρειάζεται ευελιξία και αυτοτέλεια, όχι γραφειοκρατία και εμπλοκή με όλες τις άλλες υπηρεσίες του δήμου».

Η «σφαγή» της ορεινής Ελλάδας

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, διαφορετική πτυχή της ζημιάς που θα κάνει μακροπρόθεσμα ο «Καλλικράτης» στον πολιτισμό δίνει στην «Κ» ο Δημήτρης Καλιαμπάκος, καθηγητής του Μετσόβιου Πολυτεχνείου και συντονιστής του Διεπιστημονικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Περιβάλλον και Ανάπτυξη των Ορεινών Περιοχών».

Μερικά στοιχεία δίνουν αμέσως το στίγμα του θέματος:


- Δήμος Καρπενησίου: Δεν χαρακτηρίζεται ορεινός. Ομως, η πρωτεύουσα του δήμου, με περίπου 10.000 κατοίκους, βρίσκεται σε υψόμετρο 960 και όλοι οι δήμοι που συνενώθηκαν χαρακτηρίζονταν ορεινοί.

- Νομός Φωκίδας: Εδαφος κατά 78% ορεινό. Δεν έχει κανένα ορεινό δήμο.

- Οι 11 από τους 12 νομούς της Κεντρικής, Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης δεν έχουν ορεινούς δήμους. Ο νομός Πιερίας –νυν περιφερειακή ενότητα Πιερίας– στο έδαφος της οποίας βρίσκεται ο Ολυμπος, δεν έχει κανένα ορεινό δήμο.

- Δήμος Καλαβρύτων: Δεν χαρακτηρίζεται ορεινός. Η περιοχή είναι ένα από τα πιο πολυσύχναστα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας.

Με τον «Καποδίστρια» οι ορεινοί δήμοι έφταναν σε ποσοστό 62%, με τον «Καλλικράτη» μόλις στο 9,5%, σε μια χώρα που καθορίζεται από τον ορεινό και τον νησιωτικό χαρακτήρα της και με Σύνταγμα που σαφέστατα υποδεικνύει στον νομοθέτη να νομοθετεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν του αυτά τα δύο βασικά χαρακτηριστικά.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; «Οταν κάποιος χάνει το στοιχείο της ορεινότητας στον δήμο του, χάνει ένα σημαντικό στοιχείο πολιτιστικής ταυτότητας», τονίζει ο Δημήτρης Καλιαμπάκος.

«Προσπαθούμε να καταλάβουμε με ποια κριτήρια έγινε ο σχεδιασμός και δεν βγάζουμε άκρη. Κάναμε ερωτήσεις στο υπουργείο Εσωτερικών και μας παρέπεμψαν στη Στατιστική Υπηρεσία, η οποία δεν γνωρίζει τίποτα. Υποθέτω ότι στον “Καλλικράτη” είχαν βάλει ως όριο ότι ένας δήμος πρέπει να έχει το λιγότερο 10.000 κατοίκους. Στα βουνά της Ελλάδας, το να συγκεντρώσεις αυτόν τον πληθυσμό είναι σχεδόν αδύνατο. Ετσι, όμως, δεν προστατεύεις τις μικρές ορεινές κοινωνίες και τον πολιτισμό τους, την ταυτότητά τους.

Πραγματικά πιστεύω ότι ειδικά στη Βόρεια Ελλάδα, έγινε “σφαγή”. Επαιρναν τμήματα, λωρίδες βουνών και τις συνέδεαν με πεδινές περιοχές έτσι ώστε να καλύπτουν το πληθυσμιακό κριτήριο. Αλλά με αυτόν τον τρόπο ένωσαν ετερόκλητα πράγματα κι έφτιαξαν έναν ωραιότατο χυλό. Η “αγκαλιά” ενός δυνατού με έναν αδύνατο μάλλον θα οδηγήσει στο να απορροφήσει ο δυνατός τον αδύνατο παρά το αντίθετο. Ειδικά σε περίοδο έλλειψης χρημάτων, οι μικρές κοινωνίες είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα παραμεληθούν ποικιλοτρόπως. Ετσι δημιουργείται ένας σαφέστατος κίνδυνος αυτοί οι πολιτισμοί, οι ορεινοί στην περίπτωσή μας, να χαθούν μέσα σε ένα χυλό –προσωπικά σαν χυλό αντιλαμβάνομαι το νόημα της καλλικράτειας συνένωσης– και να χάσουν την πολιτιστική τους ταυτότητα».

«Ο “Καλλικράτης” είναι ισοπέδωση για τον πολιτισμό των ορεινών περιοχών», τονίζει η Στέλλα Γιαννακοπούλου, αρχιτέκτονας με διδακτορικό με θέμα «Η αποτίμηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των ορεινών περιοχών, με μεθόδους περιβαλλοντικής οικονομίας». «Το επιχείρημά τους είναι ότι φτιάχνουν ισχυρούς δήμους. Ισχυρούς, όμως, για ποιον; Οι μικρές, ορεινές στην περίπτωσή μας, κοινωνίες αδυνατίζουν με τον “Καλλικράτη”. Πώς θα προστατευθούν η αρχιτεκτονική, οι λαϊκές τέχνες, τα ήθη και τα έθιμα; Οταν μαζικά, άναρχα και χωρίς κανένα σχέδιο αποχαρακτηρίζονται ορεινές περιοχές της χώρας μας, οι συνέπειες στο μέλλον θα είναι τραγικές».

Ελπίζουν για τα Αισχύλεια στην Ελευσίνα

Το φεστιβάλ των Αισχυλείων της Ελευσίνας ιδρύθηκε το 1975 και περιλαμβάνει θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες κ.ά. Τα τελευταία όμως χρόνια, χάρις στις εικαστικές του δράσεις, έχει αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια. Καλλιτέχνες όπως ο Μάριος Σπηλιόπουλος, η Λήδα Παπακωνσταντίνου, η Διοχάντη –που θα μας εκπροσωπήσει φέτος στην Μπιενάλε Βενετίας– έκαναν σημαντικές εκθέσεις στο παλαιό σαπωνοποιείο Κανελλόπουλου. Φέτος, οι αγκυλώσεις στην υλοποίηση του προγράμματος είναι πολλές όπως μας εξηγεί ο Γιώργος Σιάνης, υπεύθυνος για τα εικαστικά στον Δήμο:

«Πριν από τον Καλλικράτη, είχαμε τον αυτόνομο Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου που επωμιζόταν την οργάνωση του προγράμματος των Αισχυλείων και αποτελούσε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου, συνενωθήκαμε με τον Δήμο Μαγούλας και μας απαγορεύθηκε βάσει του πληθυσμού μας να έχουμε παραπάνω από ένα ΝΠΔΔ, το οποίο αναγκαστικά θα περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες του Δήμου, από τον πολιτισμό και τον αθλητισμό, μέχρι την εκπαίδευση και την κοινωνική μέριμνα.

»Ετσι, όλες οι αποφάσεις για τα Αισχύλεια πρέπει να εγκρίνονται από ένα διοικητικό συμβούλιο, στο οποίο συμμετέχουν οι αρμόδιοι για όλα τα επί μέρους θέματα του Δήμου, από τα ΚΑΠΗ μέχρι την καθαριότητα, χάνοντας πολύτιμο χρόνο και ενέργεια, σε συνεννοήσεις, επεξηγήσεις, συναινέσεις κ.λπ. Στείλαμε μια επιστολή στο υπουργείο Εσωτερικών να διατηρήσει το Φεστιβάλ το ΝΠΔΔ του, επειδή έχει πανελλαδική ακτινοβολία, αλλά δεν έχουμε πάρει ακόμα απάντηση. Δυστυχώς, απ’ ό,τι φαίνεται, χάνουμε την οργανωτική μας αυτοτέλεια και ευελιξία σχεδιασμού. Ο Καλλικράτης θα έπρεπε να έχει προβλέψει ότι ο πολιτισμός είναι μία από τις βασικές αναπτυξιακές και εκπαιδευτικές προοπτικές ενός τόπου όπως η Ελευσίνα και να μας δίνει άλλες δυνατότητες, καθώς αποτελούσε στρατηγική επιλογή για τη νέα μας ταυτότητα. Το Φεστιβάλ μέχρι σήμερα ήταν η καλύτερη διαφήμισή μας, άλλαξε την εικόνα μας ως αποκλειστικά βιομηχανική ζώνη και χιλιάδες Αθηναίοι ήρθαν να μας επισκεφθούν για παραστάσεις, εκθέσεις και συναυλίες».

Στη Ρόδο

Πέρα από τη διοικητική δυσκαμψία, υπάρχει και το ζήτημα του ανασχεδιασμού των πολιτιστικών δρώμενων έτσι ώστε να αφορούν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Σάββας Διακοσταματίου μας εξηγεί τι συνέβη στη Ρόδο: «Παλαιότερα, το νησί είχε δέκα δήμους, διαφορετικού πληθυσμιακού δυναμικού (από 3.000 – 50.000 κατοίκους), με τη δική τους φιλοσοφία για την προώθηση του πολιτισμού. Τώρα, συνενωθήκαμε όλοι σε έναν ισχυρό δήμο, του οποίου οι δράσεις θα πρέπει να καλύπτουν όλη την επικράτεια. Ο σχεδιασμός του πολιτιστικού προγράμματος αφορά πια 120.000 κατοίκους αλλά και τους χιλιάδες τουρίστες που καταφτάνουν το καλοκαίρι. Μιλάμε για εντελώς διαφορετικό κόστος σε σχέση με το παρελθόν.

»Η ιδέα του Καλλικράτη είναι σωστή και αναγκαία. Το πρόβλημα είναι ότι εξαιτίας των καταχρήσεων που έγιναν σε πολλούς Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Ελλάδας και των χρεών που έχουν συσσωρεύσει, το νομοσχέδιο αντιμετωπίζει εκ των προτέρων τους Δήμους ως σπάταλους και αφερέγγυους συνομιλητές, εφαρμόζοντας υπερβολικά σκληρή δημοσιονομική πειθαρχία μέχρι και για το τελευταίο ευρώ. Το πολιτιστικό πρόγραμμα πρέπει να εγκριθεί μέσα από χρονοβόρες και δύσκαμπτες διαδικασίες. Για πολλές ενέργειες –π.χ. την οργάνωση ενός θεματικού φεστιβάλ– πρέπει να γίνουν διαγωνισμοί για το παραμικρό και να περάσουν από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Είμαστε υπέρ του εσωτερικού ελέγχου αλλά με έναν τρόπο που δεν θα μας εγκλωβίζει η γραφειοκρατία. Πάντως, θα κάνουμε αίτηση στο υπουργείο Εσωτερικών να εξαιρεθεί η Πινακοθήκη Ρόδου και να παραμείνει ΝΠΔΔ, ώστε να μπορέσει να παράγει έργο, χωρίς τους ασφυκτικούς περιορισμούς.»

Στην Καβάλα

Το ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας εξαιρέθηκε από τις συνενώσεις των νομικών προσώπων των δήμων. Ο δήμαρχος Καβάλας Κώστας Σιμιτσής επισημαίνει: «Ημουν από τους υποστηρικτές του Καλλικράτη γιατί πιστεύω ότι θα ευνοήσει τις οικονομίες κλίμακος. Για να λειτουργήσει σωστά με τους νέους κανόνες η κρατική μηχανή –μέρος της οποίας είναι και οι δήμοι– θα χρειαστεί χρόνος προσαρμογής. Το νομοθέτημα συντάχθηκε γρήγορα και χωρίς ιδιαίτερη πρόβλεψη για τον τομέα του πολιτισμού. Αποφασίσαμε, με το παράθυρο που μας δίνει ο νόμος, το ΔΗΠΕΘΕ να κρατήσει το καθεστώς της αμιγούς δημοτικής επιχείρησης και έτσι δεν έγινε κοινωφελής επιχείρηση και δεν υπάγεται στον ενιαίο κανονισμό προμηθειών των ΟΤΑ. Φανταστείτε σε μια θεατρική παράσταση οι συντελεστές ν’ αλλάξουν γνώμη τελευταία στιγμή και να θέλουν λ.χ. περισσότερο ύφασμα για τα σκηνικά. Θα έπρεπε να εγκριθεί η δαπάνη από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους! Χρειάζεται διαφάνεια, αλλά από την πλημμελή απουσία ελέγχου στο παρελθόν, πήγαμε ξαφνικά στην υπερρύθμιση. Το ΔΗΠΕΘΕ, με ειδική προγραμματική σύμβαση, θα αναλάβει και το Φεστιβάλ Φιλίππων, με δικό του καλλιτεχνικό διευθυντή, έτσι ώστε να μπορούμε να κινηθούμε ανεξάρτητα».

Συσσωρευμένα χρέη και εμπορευματοποίηση

Για τον Διονύση Ποτσολάκη, από την εταιρεία διοργανώσεων εκδηλώσεων και συναυλιών On Stage, η κατάσταση είναι τραγική. «Οχι, όμως, εξαιτίας του Καλλικράτη. Δεν πιστεύω ότι είμαστε ακόμη σε θέση να γνωρίζουμε πώς ο Καλλικράτης θα επηρεάσει τον πολιτισμό. Είναι λίγο νωρίς για να ξέρουμε, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το δικό μας κομμάτι. Το τεράστιο πρόβλημα είναι ο συνδυασμός των οφειλών των Δήμων και η λογική του “δεν πληρώνω, δεν πληρώνω” που πρώτο εφάρμοσε το Δημόσιο. Μόνο ο Δήμος Πειραιά χρωστάει στην On Stage, 5.000 ευρώ από το 2006, κι αυτό είναι ένα μικρό παράδειγμα της κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε.

»Τι θα ακολουθήσει στο μέλλον; Το καλοκαίρι του 2011 θα είναι, μάλλον, ζοφερό. Δεν έχουμε έρθει σε καμία συμφωνία. Ο πολιτισμός θα υποστεί τεράστιο πλήγμα. Και απ’ ό,τι φαίνεται οι εκδηλώσεις, μουσικές, θεατρικές, εικαστικές, χορευτικές, από τώρα και στο εξής θα γίνονται με ένα και μοναδικό κριτήριο: “φέρνεις λεφτά, παίρνεις λεφτά”. Κι αυτό το επισημαίνω, γιατί όλα αυτά τα χρόνια η ιστορία των εκδηλώσεων των Δήμων και των Κοινοτήτων ήταν μια κάνουλα δημοσίου χρήματος προς καλλιτέχνες, θέατρα, καλλιτεχνικούς οργανισμούς. Ανεξαρτήτως αν έφερναν οι παραστάσεις αυτές τα χρήματά τους πίσω».

Η Κατερίνα Σταματάκη, της εταιρείας διοργάνωσης συναυλιών Prospero, με καλλιτέχνες όπως η Σαβίνα Γιαννάτου, ο Νίκος Ξυδάκης, η Γιώτα Νέγκα κ.ά., φωτίζει μιαν άλλη τραγική πτυχή του προβλήματος. «Υπάρχουν δημοτικές επιχειρήσεις και Πνευματικά Κέντρα που πτωχεύουν και μας αφήνουν ακάλυπτους. Πτωχεύουν σαν να είναι ανώνυμες εταιρείες και δεν μπορούμε να εισπράξουμε τα χρήματά μας γιατί δεν αναλαμβάνουν οι Δήμοι τις οφειλές των δημοτικών επιχειρήσεων. Εχει γίνει αυτό με τη Δημοτική Επιχείρηση Μυτιλήνης που μας χρωστάει χρήματα από το 2008, είμαστε στα δικαστήρια, και δεν μας καλύπτει ο Δήμος Μυτιλήνης. Και πιστέψτε με, υπάρχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις. Εμείς, ως διοργανωτές έχουμε καταβάλει τα πάντα (ΦΠΑ, εργοδοτικές εισφορές, φόρους μουσικών, αμοιβές μουσικών, κόστος μεταφοράς καλλιτεχνικού συγκροτήματος, ηχητική κάλυψη και όλα τα έξοδα της παραγωγής, πλέον της εισοδηματικής τους φορολόγησης) για εισοδήματα που δεν έχουμε ποτέ εισπράξει. Οταν ένα κράτος λειτουργεί έτσι, πώς μπορώ να πιστέψω ότι με τον Καλλικράτη αυτά θα λυθούν;».

Σε επίπεδο πολιτιστικής παραγωγής πώς βλέπει το καλοκαίρι του 2011; «Το τοπίο είναι εντελώς ασαφές αυτή τη στιγμή», σημειώνει η Κατερίνα Σταματάκη. «Δεν ξέρουμε μετά τη συνένωση των Δήμων τι πολιτιστικές εκδηλώσεις θα γίνονται. Από κάποιες πρώτες επαφές έχουμε πάρει ήδη πληροφορίες από Δήμους ότι φέτος για τον πολιτισμό δεν θα δώσουν χρήματα».

Των Γιουλης Eπτακοιλη και Μαργαριτας Πουρναρα
Η Καθημερινή, 06-03-11