ροή ειδήσεων

Bullying στο ελληνικό σχολείο: Η ιστορία ως εφιάλτης


Πηγαίνω περπατώντας στη δουλειά μου. Την προηγούμενη ημέρα η «Υπόθεση Βαγγέλη»... έφτασε σε δραματική κορύφωση: Βρέθηκε το πτώμα του και η επικρατούσα εξήγηση αναφέρεται σε αυτοκτονία. Οι εν λόγω πληροφορίες, βεβαίως, αναπαράγονται ποταμηδόν και δεόντως επεξεργασμένες ώστε να «πουλάνε» σε όλα τα ΜΜΕ.

Προσπερνώ το προαύλιο ενός Γυμνασίου. Και βρίσκομαι αντιμέτωπος με μία σκηνή, που προκαλεί ανατριχίλα και ναυτία: Ένα αγόρι, μικροκαμωμένο «σα φτερό» τρέχει γύρω-γύρω από κάποια τσιμεντένια καθίσματα και φωνάζει όσο μπορεί πιο δραματικά «Θα αυτοκτονήσω! Θα αυτοκτονήσω!» Ένα άλλο αγόρι, εξαιρετικά μεγαλοκαμωμένο, πατάει με τα πόδια ανοιχτά σε δύο γειτονικούς τέτοιους πάγκους κι έχει τα μπράτσα υψωμένα κάνοντας ποντίκια και γροθιές κάτι μεταξύ Κολοσσού της Ρόδου, Χαλκ και Κινγκ Κονγκ. Και φωνάζει με μεγάλη έξαψη σ' εκείνον που τρέχει φωνάζοντας ότι θ' αυτοκτονήσει «Αυτοκτόνα! Αυτοκτόνα!» Ολόγυρα καμιά δεκαριά συμμαθητές κοιτάζουν ιλαροί. Στα 4-5 λεπτά που έμεινα και παρακολουθούσα, κανείς ενήλικος δεν εμφανίστηκε ως εκπρόσωπος του σχολείου για να παρέμβει στο αποτρόπαιο θέαμα.

Παιχνίδι; Βδελυρή απόλαυση του κακού; Bullying με συναινούν θύμα; Έλλειψη προσωπικού; Αυτά μαζί και άλλα ακόμη; Πιθανόν. Ωστόσο, η σκηνή έχει τέτοια δύναμη, που οδηγεί σε ορισμένες σκέψεις.

Σκέψη πρώτη: Η μάχη ενάντια στο bullying είναι μια μάχη για το φαντασιακό των παιδιών και όχι μόνο. Μια μάχη για την πλαισίωση του φαντασιακού των παιδιών κατά τέτοιο τρόπο, που η όποια εσωτερική παρόρμηση για κακοποίηση του αδύναμου να συναντά ισχυρές εσωτερικές και εξωτερικές αντιστάσεις και την παρέμβαση προσώπων και μηχανισμών, που να αποτρέπουν το bullying. Να το αποτρέπουν αναδεικνύοντας την απεχθή απόλαυση του κακού που το χαρακτηρίζει και εξουδετερώνοντας τη νοσηρή σαγήνη που ασκεί. Καθιστώντας το αντικείμενο ντροπής και αποστροφής, αντί για ναρκισσιστικά πριμοδοτούμενο νταηλίκι εκ του ασφαλούς. Και εμπεδώνοντας τη βεβαιότητα ότι τέτοιες θρασύδειλες συμπεριφορές θα συναντήσουν άμεσες συνέπειες. Επειδή το ζητούμενο είναι να αντιληφθούν οι νταήδες, ακόμη κι αν δεν συναισθάνονται ότι κάνουν λάθος, ότι δεν τους παίρνει να κάνουν αυτό το λάθος. Και όσοι ακόμη δυσκολεύονται να αντιληφθούν ότι κάνουν λάθος, σίγουρα θα αντιληφθούν ότι δεν τους παίρνει να κάνουν αυτό που κάνουν και θα το σκεφτούν τρεις φορές πριν το κάνουν.

Σκέψη δεύτερη: Το bullying δεν είναι αποτέλεσμα προσωπικών ψυχολογικών διεργασιών των παιδιών και μόνο. Η στάση και η συμπεριφορά των παιδιών εσωτερικεύει ως σύστημα ψυχικών δομών την παρατεταμένη διαμορφωτική εμβάπτισή τους στα ποικίλα λουτρά του πολιτισμού, της κοινωνικής εμπειρίας, των αναπαραστάσεων και του λόγου, που διαμορφώνουν την κοινωνική πραγματικότητα ως περιβάλλον το οποίο πλαισιώνει ρυθμιστικά κάθε ατομική ροπή και πράξη. Συνεπώς, το bullying μορφοποιεί ως σύμπτωμα τον τρόπο με τον οποίο οι ποικίλες ενεχόμενες συλλογικότητες πλαισιώνουν την παιδική ηλικία στο πεδίο των αναπαραστάσεων και πρακτικών τους. Το ότι μια τέτοια συμπτωματική εκδήλωση της ιστορίας που έχει εσωτερικευθεί ως δομή προσλαμβάνεται με απορία, άγχος και αμηχανία εκ μέρους των ενηλίκων υπογραμμίζει την ιδιαιτερότητα της συνάντησης με το ανησυχητικά ανοίκειο και το πραγματικό δηλαδή, με εκείνο που δεν το χωράει ο νους, με το αδιανόητο που ωστόσο αφορά το υποκείμενο.

Τι μπορεί λοιπόν να μορφοποιεί κατά τρόπο αγχογόνο και αποσταθεροποιητικό για τους μεγάλους, αλλά και ταυτόχρονα σαγηνευτικό για τα παιδιά, το bullying στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα; Σίγουρα, το ποτάμι αυτό διαμορφώνεται από τη συμβολή πολλών ρευμάτων. Ωστόσο, ανάμεσα στις αιτιακές διεργασίες που απολήγουν στην κοινή συμπεριφορική οδό του bullying, υπάρχει μία που ξεχωρίζει. Επειδή αντιπροσωπεύει τη μείζονα πολιτισμική και νοοτροπική διαμεσολάβηση, που οδηγεί τα σημερινά ελληνόπουλα σε επισφαλείς προσωπικές και διαπροσωπικές διευθετήσεις. Διαμορφώνοντας έτσι περιβάλλοντα τα οποία λειτουργούν ως ενισχυτές των ενδογενών ροπών προς την άσκηση της ασύμμετρης βίας με σκοπό την απόλαυση του κακού, που συνιστά τον ψυχικό πυρήνα του bullying.

Αναφέρομαι στον καταναλωτικό ναρκισσισμό, ο οποίος προωθήθηκε πάση δυνάμει από ισχυρά οικονομικά συμφέροντα και μιντιακούς μηχανισμούς ως καθολικό πολιτισμικό πρόταγμα και διέβρωσε τους ιστούς της ελληνικής κοινωνίας τις τελευταίες δεκαετίες. Το εν λόγω πρόταγμα συνοψίζεται στο δόγμα «Καμαρώνω επειδή καταναλώνω» και αναπτύσσει τον εγωκεντρισμό του παραισθησιογόνου ναρκισσισμού. Οδηγώντας στην κατάσταση του «παίζουμε χωρίς κανόνες» και στον αλληλοσπαραγμό των υπερτροφικών Εγώ που αλληλοτρώγονται με όπλα το χρήμα, το λάιφ στάιλ, την επίδειξη και την λατρεία της (οποιασδήποτε φύσης και κλίμακας) αίγλης και ισχύος. Ο φαντασιακός αυτός αστερισμός ανεξάντλητων ανταγωνιστικών ειδώλων αλλοτριώνει την υποκειμενικότητα και δουλώνει τα Εγώ στη φενάκη της λάμψης των αντικειμένων και των εικόνων, με εργαλείο την αυταπάτη της τελικής και ολικής υπεροχής του κάθε Εγώ και της επικράτησής του έναντι των ομοίων του. Βρήκε γόνιμο έδαφος στο θεμελιωδώς φαλλικό φαντασιακό της ελληνικής νοοτροπίας και ψυχοσύνθεσης, ως προς τα πλάσματα μεγαλείου. Και απόγινε στον καιρό της κρίσης, καθώς η εγγενής ανταγωνιστικότητα και επιθετικότητα που γεννούν οι φαντασιακές συγκρίσεις τροφοδοτήθηκε καταλυτικά τόσο από σκληρές καταστάσεις υλικού χαρακτήρα (διαμάχη για μια θέση εργασίας κ.τ.ό.), όσο και, πάνω απ' όλα, από τον κυρίαρχο πολιτικο-μιντιακό λόγο των μνημονιακών δυνάμεων. Που κηρύσσει το κατά Διαβόλου ευαγγέλιο1, στον πυρήνα του οποίου βρίσκουμε ένα τερατώδες υπόδειγμα «κοινωνικής συμβίωσης χωρίς κοινωνικό δεσμό», σύμφωνα με τη λογική «Καθένας για πάρτη του, όλοι εναντίον καθενός, όλοι εναντίον όλων, φά ‘τους να μη σε φάνε» και την υπέρτατη εντολή της «Μισείτε αλλήλους».

Στο πλαίσιο αυτού του φαντασιακού, λοιπόν, εδώ και αρκετά χρόνια ανατρέφουμε παιδιά, που μοιραία ενσαρκώνουν συνεχείς αναβαθμίσεις του. Ο ορίζοντας αυτής της ανατροφής ορίζεται από τη φαντασίωση των γονέων-υπηκόων του καταναλωτικού ναρκισσισμού «Ό,τι ήμουν εγώ και ό,τι δεν ήμουν εγώ θα είσαι εσύ στον κύβο!». Κατά μοιραία συνεπαγωγή, το πλάσμα που διαπλάθει αυτή η φαντασίωση ως ιδεώδες παιδί είναι ένας υπερ-νάρκισσος: Η πριγκίπισσα και/ή το βασιλόπουλο που γαμεί και δέρνει γιατί έτσι του αρέσει. Μόλις περιγράψαμε τη θεμελιώδη φαντασιωσική λογική και δυναμική η οποία, αν δεν πλαισιωθεί από ισχυρούς ρυθμιστικούς μηχανισμούς, νόμους και φύλακες, εκβάλλει και στο bullying. Σε μια κοινωνία που σαγηνεύεται από τη ναρκισσιστική αίγλη, τη φαλλική ισχύ και την επικράτηση σ' ένα παιχνίδι ανταγωνισμού χωρίς κανόνες, σύμφωνα με τη λογική της ζούγκλας όπου επικρατεί ο νόμος του ισχυροτέρου και ο νικητής τα παίρνει όλα, μαζί και τον θαυμασμό των νικημένων, η σχολική έκδοση αυτού του αδυσώπητου χορού είναι φυσικά η πρακτική του bullying.

Σκέψη τρίτη: Χωρίς μια βαθιά διανοητική και ηθική μεταρρύθμιση, με τη Γκραμσιανή έννοια του όρου, το πρόβλημα του bullying θα αντιμετωπίζεται στο επίπεδο των αποτελεσμάτων και όχι των αιτιακών διεργασιών. Μια τέτοια μεταρρύθμιση εμπεριέχει οπωσδήποτε και την υποκειμενική αφομοίωση δύο κρίσιμων διαστάσεων: Παίζουμε με κανόνες, η πρώτη. Επιστροφή στους ανθρώπους και στην ανθρωπιά, η δεύτερη. Και οι δύο οδηγούν σε έντιμο παιχνίδι το αντίθετο του unfair που χαρακτηρίζει το bullying, ως επίθεση στον πιο αδύναμο με πλήρη έλλειψη ενδοιασμών και ντροπής ως προς τα μέσα που χρησιμοποιούνται. Σε ενσυναίσθηση δηλαδή, σε σεβασμό του άλλου, των βιωμάτων και των συναισθημάτων του, πέρα από σχέσεις ισχύος και λογικές επικράτησης. Και στη συγκρότηση αλληλέγγυων «Εμείς» σε όλες τις κλίμακες στο ισχυρότερο αντίδοτο στον επιθετικό και τελικά ανθρωποφάγο εγωκεντρισμό που χαρακτηρίζει τον καταναλωτικό ναρκισσισμό.

Ένας τέτοιος πολιτισμός αλληλεγγύης και τιμής θα μπορούσε να παράσχει την καλύτερη προστασία όχι μόνο στα θύματα, αλλά και στους θύτες που υλοποιούν το σκηνικό του bullying. Προφανώς, ζούμε σε μια κοινωνία που πάσχει από πληθωρισμό πειρασμών και ανεπάρκεια ρυθμιστικών κωδίκων ως προς την πρόσβαση στην απόλαυση, που προωθείται ως υπαρξιακό καθήκον του καταναλωτή. Και, επειδή ο μεγαλύτερος πειρασμός στον άνθρωπο είναι ακριβώς ο πειρασμός να υποκύψει στον πειρασμό, αναμενόμενο είναι ένα παιδί να διολισθήσει στο έλος του πειρασμού της επικράτησης και της απόλαυσης του κακού που προξενεί στον αδύναμο. Ωστόσο, εδώ είναι αναγκαίο να αποκαλυφθεί και η αθέατη όψη της αθέμιτης επιθετικότητας, όπως το bullying σε συνθήκες ναρκισσιστικής ανομίας. Η ψυχή του παιδιού που λειτουργεί ως κακοποιητής του άλλου είναι έρμαιο των πιο άγριων και ανεξέλεγκτων ενορμήσεων ιδίως της απόλαυσης που γεννά η σύμπλεξη αρχαϊκών τρόπων ηδονής (όπως η σαδιστική κυριαρχία) και απόλαυσης της βίας και του κακού που προκαλείς στον άλλον. Σε τέτοιες συνθήκες, το πέρασμα στην πράξη με τη μορφή του bullying εμπεριέχει και μια επίκληση παράδοξη μεν, αλλά και τραγική, που απευθύνεται στον Άλλον. Αυτός ο άλλος είναι ο θεμιτός κανόνας και οι θεματοφύλακες του παιχνιδιού που διέπεται από αυτόν τον κανόνα. Τα παιδιά-κακοποιητές αντιπροσωπεύουν ανεπίγνωτες παράπλευρες απώλειες του ίδιου του εαυτού τους, που αισθάνεται ριγμένος σ' έναν άγριο κόσμο χωρίς οδηγό και συμπαραστάτη: Χωρίς νόμο και πολιτισμό, που να τα υποστηρίζει και να τα συγκροτεί με όρους ηθικού υποκειμένου. Και όχι ως πλάσμα αγριεμένου μονομάχου, που αναζητά την αίσθηση της ύπαρξής του στις ιαχές του πλήθους καθώς χτυπά τον πεσμένο αντίπαλο. Όπως στην τραγική, τελικά, σκηνή, που είδα στο προαύλιο ενός κοινού Γυμνασίου. [

*Ο Νίκος Σιδέρης είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας.
avgi

Παράπονα Ρόδου

Σχόλια

  1. Ανώνυμος6/4/15 15:17

    Σε κανέναν Μαλάκα δεν θα αφήσω να κακοποιεί το παιδί μου στο σχολείο η οπουδήποτε αλλού, κανένας Μαλάκας δεν είναι άξιος να βασανίζει το παιδί μου και να το δημιουργεί μόνιμα τραύματα ή να το θέτει στο κίνδυνο της αυτοκτονίας όπως έχει συμβεί σε πολλά παιδάκια τα οποία βίωναν την κακοποίηση από άλλα μπάσταρδα...Γονείς να είστε ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ προσεχτικοί στο θέμα αυτό!

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Δημοσίευση σχολίου

Οι απόψεις των διαχειριστών μπορεί να μην συμπίπτουν με τα άρθρα.
Ο καθένας έχει δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του.
Αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές.
Κακόβουλα σχόλια αφαιρούνται όπου εντοπίζονται.
Η ευθύνη των σχολίων βαρύνει νομικά τους σχολιαστές.
Η ταυτότητα των σχολιαστών είναι γνωστή μόνο στην Google.
Όποιος θίγεται μπορεί να επικοινωνεί στο email μας.
Ενδιαφέροντα σχόλια σε όλα τα μέσα μας μπορεί να γίνουν αναρτήσεις.
Περισσότερα στους όρους χρήσης.

όλα τα νέα στο email σας

Get new posts by email:
παράπονα Ρόδου

επικοινωνήστε

δώσε δύναμη στη φωνή σου,
κάνε τα παράπονα στον δήμαρχο,
κατήγγειλε ότι βλάπτει την κοινωνία,
διέδωσε τις πιο σημαντικές ειδήσεις,
μοιράσου χρήσιμες συμβουλές,
στείλε μας το δικό σου άρθρο
και δημοσίευσε ότι θέλεις
στο paraponarodou@gmail.com
ή συμπλήρωσε την φόρμα

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *