Πόλη Ρόδου: Λάμψη πολλών αστέρων

Λένε πως αναδύθηκε από τον αφρό της θάλασσας και δόθηκε στον θεό Ηλιο.
Πως μοιάζει σαν οι ιππότες να διαβαίνουν ακόμα τα σοκάκια. Πως ένα ταξίδι στη Ρόδο είναι ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο. Οσο κι αν νομίζεις πως υπερβάλλουν, αλήθεια λένε.



φωτο: Αραβουργήματα παντρεμένα με ενετικό μπαρόκ στο αλλοτινό Διοικητήριο της Ιταλοκρατίας στο Μανδράκι. Ενα από τα αξιολογότερα κτίρια των Δωδεκανήσων· ίσως το καλύτερα σωζόμενο δείγμα εκλεκτικισμού


Σοβατίσματα, χοχλακώματα, ετοιμασίες για το καλοκαίρι. Κάθε αρχές Απριλίου το νησί του Ηλίου κάνει πρόβες για το φαντασμαγορικό ρεσιτάλ που δίνει κάθε σεζόν. Το Φαληράκι γυαλίζει τις νέον επιγραφές, στα Λουτρά της Καλλιθέας τα βοτσαλωτά ξεχορταριάζονται, στη Λίνδο τα «Captain’s Houses» -νυν ξενώνες ή μπαρ- φορτώνουν με πραμάτεια τις αποθήκες, τα beach bars και οι ταβέρνες που απλώνονται απ’ άκρη σ’ άκρη στο νησί αδειάζουν τις πευκοβελόνες απ’ τα τραπέζια που (ξανα)στρώνονται πάνω στο κύμα.

Βασικός -και αδιαμφισβήτητος- πρωταγωνιστής στο μεγαλύτερο νησί της Δωδεκανήσου, η καστροπολιτεία που κατοικείται, εργάζεται και αναπνέει πίσω από τη μεσαιωνική τάφρο· ένα από τα μεγαλύτερα και πιο καλοδιατηρημένα μνημειακά σύνολα της Ελλάδας, το μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO που χάρη στην αποστομωτική του μεγαλοπρέπεια δίνει στη Ρόδο το προσωνύμιο της Πόλης των Ιπποτών.






Πολυ...πολιτισμικό ηλιοβασίλεμα στη μεσαιωνική πόλη. Μιναρές, τείχη και ρολόι στα κόκκινα

Χίλια πρόσωπα την απαρτίζουν. Oλα ενυπάρχουν στα όρια παλιάς και σύγχρονης πόλης, στη μικρογραφία των πάντων, στο βορειότερο άκρο του χάρτη, στο παντοτινό λιμάνι, εντός και εκτός των απείραχτων τειχών. Αύρα Mεσαίωνα, κατάλοιπα τουρκοκρατίας, ιταλοκρατίας, παράδοση, τοπικά προϊόντα (μελεκούνια, κρασιά, κεραμικά, υφαντά, ό,τι τραβάει η ψυχή σου το βρίσκεις), άρωμα κοσμοπολίτικο. Επώνυμοι και ανώνυμοι ένα σωρό έχουν αφήσει το στίγμα τους, τους απόηχους της παρουσίας τους, τις ασπρόμαυρες φιγούρες τους καρφιτσωμένες στους τοίχους δεκάδων ιστορικών εστιατορίων.



Στα ελάφια που ορίζουν το Μανδράκι, στην πολυσύχναστη μαρίνα -αλλοτινό στρατιωτικό λιμάνι- η χάλκινη κορμοστασιά του κολοσσού της Ρόδου όρθωνε το 32 μ. ανάστημά του πάνω (και πριν) απ’ όλα τα αξιοσημείωτα. Δεν είναι λίγα τα θαύματα που απομένουν. Η Νέα Αγορά, η Εκκλησία του Ευαγγελισμού, το Δημαρχείο, το Ενυδρείο, το Θέατρο· «δώρα» των Ιταλών.






Η ελαφίνα, στην είσοδο του λιμανιού στο Μανδράκι, με φόντο τη Μητρόπολη του Ευαγγελισμού
Νωρίτερα, στους δύο αιώνες που η Ρόδος υπήρξε έδρα του ιπποτικού κράτους των Ιωαννιτών, τελειοποιήθηκε το παρακείμενο «κεκλεισμένων θυρών» οικιστικό σύνολο που όσες φορές κι αν το ‘χεις επισκεφθεί, ξανά πλάι στο πλήθος θα ανέβεις στις επάλξεις· θα σταθείς φρουρός στους προμαχώνες, θα περιηγηθείς στα παλάτια και στα ιπποτικά νοσοκομεία, θα προσκυνήσεις εκκλησίες, θα επισκεφθείς τζαμιά, θα αφεθείς σε θεραπευτικά λουτρά -όπως τότε-, θα γίνεις ένα με τα ποτάμια κόσμου που διασχίζουν τις 11 πύλες-είσοδο στο παραμύθι. Θα μπεις, θα βγεις, θα χαθείς σε στενωπούς λαβύρινθους, θα γευτείς εξεζητημένες γεύσεις.



Και απ’ την ακτή Σαχτούρη, θα δεις τον ήλιο να σβήνει πίσω από την Παλιά Πόλη, τους μιναρέδες και το ρολόι μόνο να διαγράφονται πίσω απ’ το στιβαρό της παραπέτασμα, να σηκώνονται, λες, στις μύτες των ποδιών τους, να σιγουρευτούν πως ο χρόνος δεν πάγωσε· συνεχίζει να κυλά έξω απ’ τα τείχη.

Βλέμμα στο λιμάνι. Στο πέρασμα των θαλάσσιων οδών της Μεσογείου. Στο απάγκιο ανάμεσα στο Αιγαίο Πέλαγος και στη Μέση Ανατολή. Στη στρατηγική θέση που διεκδίκησαν με τη σειρά οι Ιωαννίτες ιππότες, οι Οθωμανοί, οι Ιταλοί· μπόλιασαν τη Ρόδο με τις σταγόνες του πολιτισμού τους, την όρισαν για πάντα ως ένα κράμα από αναγεννησιακές, αραβικές και βενετσιάνικες επιρροές.

Το ανεπανάληπτο θέαμα ξεκινά από την παραλιακή λεωφόρο, στα στολίδια από πωρόλιθο της ιταλοκρατίας. Στη Νομαρχία (παλιό κυβερνείο), στο Θέατρο και στην εκκλησία του Ευαγγελισμού με τη φοντάνα που κοιτά κατάματα τα δύο ελάφια-σύμβολα του νησιού. Στο Ταχυδρομείο, στα Δικαστήρια, στο Λιμεναρχείο που οριοθετούν την αριστοκρατική γειτονιά. Στη Νέα Αγορά, το πολυγωνικό κτίριο γεμάτο καταστήματα και καφενεία.

Στην άκρη του κόλπου ορθώνεται το αρτ ντεκό Ενυδρείο, ο Υδροβιολογικός Σταθμός Ρόδου. Παραδίπλα, το ιστορικό Ξενοδοχείο των Ρόδων από το 1929 στεγάζει το καζίνο της πόλης και βάζει το δικό λιθαράκι στον αειθαλή μύθο της. Αντικριστά, ο μιναρές του τζαμιού Μουράτ Ρέις. Στα πόδια του ένα μουσουλμανικό νεκροταφείο. Ολοι οι πολιτισμοί, όλες οι θρησκείες, όλες οι εικόνες σε μερικά χιλιόμετρα. Ο τρούλος του Ελλη (πρώην λουτρά La Ronda) σκεπάζει εδώ και χρόνια τους διαβάτες. Καταμεσής της θάλασσας, το «τραμπολίνο», η μοναχική πλωτή εξέδρα θαλασσοχτυπιέται με τον ανοιχτό ορίζοντα.

Τα χέρια του προφυλαγμένου κόλπου κλείνουν στοργικά στον πύργο του Αγίου Νικολάου, συντροφιά με τους τρεις ανεμόμυλους. Και κάπως έτσι, από το κέντρο της ιταλικής Διοίκησης περνάς τις πύλες, βουλιάζεις πίσω στον χρόνο, τότε που με την έλευση του τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, η πόλη μύρισε Μεσαίωνα.






Τα στιβαρά τείχη προφυλάσσουν το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου. Λίγο να περπατήσεις και θα διαβείς την πύλη D’Amboise!
Το 1309, το νησί πουλήθηκε σε ένα από τα πιο φημισμένα ρωμαιοκαθολικά στρατιωτικά τάγματα της Δύσης. Στα 213 χρόνια που υπήρξε έδρα του ιπποτικού κράτους αποτέλεσε προπύργιο του χριστιανισμού και μέγα λιμάνι της ανατολικής Μεσογείου. Οι ελληνιστικές και βυζαντινές οχυρώσεις επεκτάθηκαν, η πόλη τετραπλασιάστηκε, χωρίστηκε σε τμήματα: στο βόρειο, Κολλάκιο ή Καστέλο, όπου και τα ιπποτικά διαμερίσματα, και στο νότιο, τη Χώρα ή Μπούργκο, όπου συγκεντρώνονταν οι κατοικίες των αστών, η αγορά, οι εκκλησίες, τα δημόσια κτίρια και οι στρατώνες.



Το νέο σκηνικό είχε (και παραμένει) ως εξής: συνολικό μήκος τειχών 5 χλμ., έκταση περίπου 0,6 τ. χλμ. Χιλιοπερπατημένες και διασημότερες (λόγω σύζευξης με το λιμάνι) η Θαλασσινή Πύλη και η Πύλη της Παναγίας, ενώ τους δικούς της πιστούς προσελκύει η Πύλη D’Amboise, καθώς σε φέρνει αντιμέτωπο με την «οδό ζωγράφων» και το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου.

Αν διαλέξεις τις δύο πρώτες, θα βρεθείς στην πλατεία Ιπποκράτους (ή Σιντριβάνι) με τα περιζήτητα -για ένα διάλειμμα από το περπάτημα- σκαλιά του μεγάρου της Καστελλανίας (εμποροδικείο της Ιπποτοκρατίας) και στην πλατεία Εβραίων Μαρτύρων (το κέντρο της εβραϊκής συνοικίας), την άκρη της οποίας κοσμούν τα γοτθικά σταυροθόλια της Παναγίας του Μπούργκου.






Βλέμμα στην πλατεία Ιπποκράτους από το μέγαρο της Καστελλανίας. Η οδός Σωκράτους ελίσσεται στην καρδιά της Παλιάς Πόλης, περνώντας πρώτα από το τέμενος του Σουλεϊμάν
Η οδός Σωκράτους, ο κύριος εμπορικός δρόμος που ελίσσεται στην καρδιά της Παλιάς Πόλης, οδηγεί στο Τέμενος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και στη Μουσουλμανική Βιβλιοθήκη. Πλάι τους υψώνεται ο Πύργος Ρολογιού, που ως πρώην παρατηρητήριο, προτιμάται εξ ορισμού για την απρόσκοπτη πανοραμική του θέα.



Το 1522 οι Οθωμανοί κατέκτησαν την πόλη διανθίζοντας με ανατολίτικα στοιχεία το ήδη πολυπολιτισμικό σκηνικό. Παλαιότερο και ακόμα εν λειτουργία το τέμενος Ιμπραήμ Πασά στην πλατεία Πλάτωνος. Το τζαμί Σουλτάν Μουσταφά καταδεικνύει τα Δημοτικά Λουτρά της πλατείας Αρίωνος (κλειστά τέτοια εποχή), ενώ το διασημότερο και επισκέψιμο καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους αξιοθέατο δεν είναι άλλο από την ακρόπολη της βυζαντινής οχύρωσης, το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου.

Το κέντρο Διοίκησης της Ιπποτοκρατίας παραδόθηκε ανέπαφο στους Τούρκους, ώσπου το 1865, μετά από έκρηξη στην πυριτιδαποθήκη του Αγίου Ιωάννη, καταστράφηκε ολοσχερώς. Οι Ιταλοί ανέλαβαν την αναστήλωσή του στη δεκαετία του ‘30 και, κάπως έτσι σήμερα, συστήνεται ως μια πρώτης τάξεως «χρονότρυπα» στη ροδίτικη Ιστορία.






Η χιλιοπερπατημένη και άκρως μεσαιωνική οδός Ιπποτών. Παλαιότερα ένωνε τον ναό του Ηλίου με το αρχαίο λιμάνι
Εγκάρσιά του αναπτύσσεται η διάσημη Οδός Ιπποτών· ο επίσημος, λιθόστρωτος, 200 μ. μήκους δρόμος, που παλαιότερα ένωνε τον ναό του Ηλίου με το αρχαίο λιμάνι· η κύρια αρτηρία που συνέδεε το πολιτικό με το θρησκευτικό κέντρο: το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου με την Παναγία του Κάστρου. Εκατέρωθέν του παρατάσσονται τα Καταλύματα των Γλωσσών (των εθνικών ομάδων που συνιστούσαν το τάγμα), -πλέον στεγάζουν προξενεία-, και ναι, πιο αυθεντική μεσαιωνική εικόνα δεν θα βρεις.



Στο τέρμα της, το Νοσοκομείο των Ιπποτών (νυν Αρχαιολογικό Μουσείο) αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα κτίσματα της Ιπποτοκρατίας -μία ακόμα επιβεβλημένη επίσκεψη.






Οι τρεις μεγαλειώδεις αψίδες της Παναγίας του Μπούργκου
Μετά είσαι ελεύθερος να διαλέξεις. «Ασκοπο» σεργιάνι στα σοκάκια; Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης; Βόλτα στην τάφρο και στα αρχαία σπαράγματα; Καφές και ναργιλές σε όποια πλατεία; Η σφαίρα για ηλιοβασίλεμα από τον λόφο του Μόντε Σμιθ;



Κείμενο: Ηλέκτρα Φατούρου
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής

ethnos

Παράπονα Ρόδου