Πάτμος: Η «Αποκάλυψη» των τριών μύλων

Οι μύλοι της Ιεράς Μονής βρίσκονται σε περίοπτη θέση στη Χώρα και αποτελούν ιστορικά μνημεία...


Στους μικρούς τόπους, τα χαϊδευτικά και τα παρατσούκλια βγαίνουν σε χρόνο-αστραπή. Οι Πάτμιοι αποκαλούν τρυφερά την αρχιτέκτονα Δάφνη Μπέκετ «Μυλομαμά». Κι αυτό γιατί η Ελληνίδα της διασποράς (με μητέρα Αθηναία, πατέρα Αμερικανό, μεγαλωμένη στη Γενεύη) ήταν ο άνθρωπος που συντόνισε τη μεγάλη διεθνή ομάδα τεχνιτών και ειδικών από διαφορετικά πεδία, η οποία έφερε εις πέρας έναν μικρό άθλο: αποκατέστησε τρεις μύλους της Ιεράς Μονής που βρίσκονται σε περίοπτη θέση στη Χώρα και αποτελούν ιστορικά μνημεία, καθώς ο πρώτος κτίστηκε το 1588. Ο σχεδιασμός και η εκτέλεση έγιναν με τέτοιο μεράκι, πάθος και αρτιότητα, που το έργο κέρδισε το 2012 βραβείο από την Europa Nostra, την Ομοσπονδία Πολιτιστικών Οργανώσεων της Ευρώπης, της οποίας εταίρος στη χώρα μας είναι η Ελληνική Εταιρεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, που δίνει εδώ και 40 χρόνια αγώνες για την προστασία της κληρονομιάς και του φυσικού τοπίου.

Σαν ελβετικά ρολόγια

Το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουνίου, έγινε μια μεγάλη εορτή στο νησί για να τιμηθούν όλοι οι συντελεστές του κατορθώματος, με προεξάρχοντα τον Ελβετό Σαρλ Πικτέ. Δεινός ιστιοπλόος, γόνος οικογενείας με φιλελληνική παράδοση (η μητέρα του Εϋνάρδου ήταν το γένος Πικτέ), ο τραπεζίτης έβλεπε σε κάθε θερινό του πλου στο Αιγαίο τους μύλους να ρημάζουν. Και πήρε την απόφαση να ηγηθεί της πρωτοβουλίας για τη διάσωσή τους, παρωθώντας ιδιώτες και φορείς από την Ελλάδα να συνδράμουν. Παρά τις τεχνικές δυσκολίες, όλα πήγαν καλά και σήμερα οι μύλοι δουλεύουν σαν ελβετικά ρολόγια, κάνοντας τους ντόπιους υπερήφανους.

Η ιδιαιτερότητα της αποκατάστασης έγκειται όχι μόνο στο σφικτό χρονοδιάγραμμα που τηρήθηκε απαρεγκλίτως, αλλά στο γεγονός ότι έσμιξε η πατροπαράδοτη μαστοριά με τη σύγχρονη τεχνολογική γνώση έτσι ώστε να φτιαχτεί εξαρχής ένας νέος μηχανισμός λειτουργίας. Συνεπώς, δεν πρόκειται μόνο για τρία ωραία αρχιτεκτονικά κελύφη, αλλά για την ουσιαστική ένταξή τους στην υπηρεσία της κοινότητας, όπως ήταν πάντα ο ρόλος τους. Ετσι, ο πρώτος μύλος παράγει κανονικά αλεύρι με τον παραδοσιακό τρόπο. Ο δεύτερος και ο τρίτος χάρις σε ειδικές ευρεσιτεχνίες θα παράξουν ηλεκτρισμό, αλλά και νερό. Και αν σε άλλα νησιά οι ανεμόμυλοι φιλοξενούν μπαρ και ξενώνες, η Πάτμος δίνει το παράδειγμα για το πώς ένα έξυπνα σχεδιασμένο εγχείρημα μπορεί να αποτελέσει έρεισμα για την τουριστική ανάπτυξη. Μάλιστα, ο απώτερος στόχος ήταν να αρχίσει ξανά να καλλιεργείται στάρι στο νησί από τους αγρότες, έτσι ώστε ο μύλος να αλέσει τα ντόπια και όχι τα εισαγόμενα σιτηρά.

Dream Team

Το πιο συγκινητικό στοιχείο στην αναγέννηση των μύλων ήταν το ομαδικό πνεύμα και η αίσθηση της καινοτομίας. Ο Ελβετός τραπεζίτης ξεκίνησε έναν αγώνα στον οποίο ενεπλάκησαν όλοι: Ελληνες φίλοι του, ελληνικοί φορείς όπως το «Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος», οι Ελβετοί και Γάλλοι αρχιτέκτονες Μισέλ Ροσιέ και Κριστιάν Λασκαρίδης, ο ντόπιος καραβομαραγκός Γιώργος Καμίτσης, ο εργοδηγός Παναγιώτης Βροντέλης, ειδικός στην αποκατάσταση κτιρίων, o Γάλλος Ζαν Μορό, ειδικός στις μυλόπετρες, ο Ελβετός Νικολά Μπερτού, ειδικός στην κατασκευή ιστιοπλοϊκών πανιών, οι μηχανικοί Παναγιώτης Πλυτάς και Νίκος Καμπάνης και τα ντόπια συνεργεία που συντονίστηκαν από την Μπέκετ. Τα μέλη πέρασαν άπειρες εργατοώρες προσπαθώντας να βρουν τα μυστικά των παλαιών μαστόρων και τις σύγχρονες λύσεις. Στις εκδηλώσεις του εορτασμού, προβλήθηκε ένα εξαιρετικό φιλμ διάρκειας 50 λεπτών με τίτλο «Τα φτερά της Πάτμου», με την αφήγηση της τμηματικής αποκατάστασης, όπου φαίνεται πόσο δύσκολο ήταν να κατασκευαστεί o μηχανισμός, όπως ήταν στο παρελθόν με βελτιώσεις από το σήμερα. (Ισως η πιο αστεία στιγμή της ταινίας ήταν όταν πρωτομπήκαν σε λειτουργία οι μύλοι, όλοι πανηγύριζαν, αλλά η ομάδα αγωνιούσε καθώς ανησυχούσε για το αυτοσχέδιο φρένο που θα ρύθμιζε την ταχύτητα με την οποία γύριζαν...)

Τα μονοπάτια της παράδοσης

Ας πάμε όμως πίσω στην αρχή της ιστορίας. Πιθανώς όταν ο Σαρλ Πικτέ έβλεπε πίσω από τα φουσκωμένα πανιά του δικού του σκάφους τους ανεμόμυλους να εγκαταλείπονται στη φθορά, να μην ήξερε τη σπουδαιότητά τους για το νησί και την τοπική οικονομία.

Η αλήθεια είναι ότι όχι μόνον παρείχαν το αλεύρι στους Πάτμιους για σχεδόν 400 χρόνια, μιας και σταμάτησαν να λειτουργούν τη δεκαετία του ’50, αλλά συνέβαλαν στην ισχύ της Ιεράς Μονής, η οποία είχε τα δικά της πλοία, που συνέδεαν το νησί με τα κέντρα του εμπορίου.

Μ’ έναν τρόπο, η ακτινοβολία του μοναστηριού διαρκεί ακόμα και στις ημέρες μας. Ο οικισμός της Χώρας με το μνημείο στην κορυφή τελεί υπό την προστασία της UNESCO, οι κάτοικοι έχουν την ενσυναίσθηση ότι το μέρος όπου ζουν είναι μοναδικής ομορφιάς και η τουριστική αξιοποίηση προχωρεί μάλλον με αργά -αλλά όχι πάντοτε προσεκτικά- βήματα.

Mονοπάτια

Mε αφορμή την απονομή του διεθνούς βραβείου της Europa Nostra, η οποία εκπροσωπήθηκε από τη γενική γραμματέα της οργάνωσης, Σνέσκα Μιχαήλοβιτς, και τον αντιπρόεδρο της ομοσπονδίας, Κώστα Καρά, η Ελληνική Εταιρεία παρουσίασε και το πρόγραμμα για την ανάδειξη των μονοπατιών του νησιού που εμπνεύστηκε και επωμίστηκε η Λυδία Καρά με τα εγκαίνια της διαδρομής Απορθιανός.

Το σημαντικό στοιχείο δεν είναι μόνον η καταγραφή και η σηματοδότηση αλλά η υιοθέτησή τους από τους μαθητές της Πάτμου, που θα τα φροντίζουν.

Η οικία Σταύρακα

Οπως και στην περίπτωση των μύλων, έτσι και τα μονοπάτια αναβιώνουν ένα τμήμα της παράδοσης και προσελκύουν ταυτόχρονα εκείνους τους επισκέπτες που αγαπούν τον περιπατητικό τουρισμό.

Παράλληλα, οι επίσημοι προσκεκλημένοι της βράβευσης είχαν την ευκαιρία να δουν την ολοκληρωμένη πλέον αποκατάσταση ενός ιστορικού αρχοντικού του 19ου αιώνα, της οικίας Σταύρακα, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στη μονή. Ο αρχικός δωρητής ήταν το Ιδρυμα Α.Γ. Λεβέντη.

Παράπονα Ρόδου