Φανταστείτε έναν φωτογράφο που αποτυπώνει κάθε στιγμή τη ζωής στον τόπο που ζείτε...
για πολλά χρόνια. Να μην περιμένει φωτογραφικές παραγγελίες, ούτε τα χρήματα να αποτελούν ουσιαστικό κίνητρο, αλλά να στέκεται και να περιμένει τη στιγμή, όχι αναγκαστικά εκείνην που θα σας βγάλει λίγο πιο όμορφους και λαμπερούς, αλλά να απελευθερώνει το κλείστρο της...
μηχανής όταν νιώθει ότι θα "φυλακίσει" με σαφήνεια τον χωροχρόνο και τους γύρω ανθρώπους.
Η πασίγνωστη φωτογραφική εταιρία leica ενώ έχει καταγράψει όλους τους μεγάλους χαρισματικούς φωτογράφους, εκείνους που δούλεψαν με ένα από τα "παιδιά" της στα χέρια τους, έχει λησμονήσει έναν αληθινά σπουδαίο Έλληνα, που στα ενσταντανέ του κατάφερε να αγγίξει με ειλικρίνια την κάθε στιγμή.
Ίσως αν κάποιος ξένος, ένας περαστικός από την Κάσο, φωτογράφιζε μια άγνωστη μάνα να χαιρετά κάποιο βαπόρι που μέσα έχει τον ναυτικό γιο της και περνούσε στα ανοιχτά από το νησί, ίσως αυτή η φωτογραφία του να γνώριζε διεθνή αναγνώριση και να τον έκανε διάσημο.
Και δεν είναι η μοναδική παγωμένη κασιώτικη στιγμή που απογειώνει το συναίσθημα, 90.000 είναι τα φωτογραφικά φιλμ που έχει στα χέρια του ο Φραγκίσκος, ο γιός του καλλιτέχνη δημιουργού.
Ο Αντώνης Σοϊλης είναι μια από τις μοναδικές μορφές φωτογραφικής πρωτοπορίας της Δωδεκανήσου. Δεν είναι μόνο η συνέπεια και η σταθερή προσήλωση στον φωτογραφικό στόχο, αφού για 25 χρόνια, από το 1950 μέχρι το 1975, καταγράφει με ομοιογένεια όλα τα δρώμενα και τα πρόσωπα της απομακρυσμένης Κάσου. Ξεχωρίζει η αυστηρά ρεαλιστική επιλογή του καλλιτέχνη, η αφτιασίδωτη στιγμή, αλλά και η μη εμπορική έννοια της δημιουργίας του.
Ο Σοϊλης δεν παρακάλεσε, ούτε και πίεσε για να δώσει τις τυπωμένες δημιουργίες του, γνώριζε και βίωνε πολύ καλά τις δυσκολίες και την φτώχεια της εποχής, πολλές φορές οι φωτογραφικές παραγγελίες είχαν για αμοιβή τα τοπικά προϊόντα. "Πράμα με πράμα", για παράδειγμα σιτάκα και δρίλα, ήταν το αντάλλαγμα για φωτογραφίες ταυτότητας! Έτσι έκλειναν η συμφωνίες για γάμους, βαφτίσια, ακόμη και κηδείες. Γιατί οι φωτογραφίες, ότι κι αν καταγράφουν, αποτελούν μοναδικές αναμνηστικές οντότητες, αποδείξεις ύπαρξης μιας αλλοτινής σίγουρα πιο τίμιας κοινωνίας.
Η ζωή του Α.Σ. χωρίζεται σε δυο περιόδους, γεννιέται στην Κάσο το 1902, παιδί ακόμη ξενιτεύεται για για την..."δεύτερη" Κάσο της εποχής.
Στην μάνα του ντουνιά, την Αίγυπτο, στο Πόρτ-Φουάτ στο Πόρτ-Σαίντ και στη συνοικία Χωράφα, οι Κασιώτες είχαν δημιουργήσει μια σπουδαία κοινότητα.
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του Α.Σ. κατέχει η θεία του, αδελφή της μητέρας του, από την οικογένεια Τσαμπουνιάρη. Του κάνει όλα τα χατήρια, αυτό το παιδί έχει φανερή αθλητική κλίση, λατρεύε το ποδόσφαιρο, έπαιζε με την φανέλα της ομάδας ισκανταρία της Αιγύπτου. Πολλά χρόνια αργότερα, το 1948, ήταν ο διαιτητής, ανάμεσα στις εθνικές ομάδες της Αιγύπτου και της Ελλάδας.
Αλλά και στα γράμματα δεν φαίνεται να πηγαίνει πίσω, μαθαίνει, μιλάει και γράφει, τέσσερις γλώσσες. Αραβικά, Ελληνικά, Γαλλικά και Εγγλέζικα και όπως οι περισσότεροι Έλληνες της Αιγύπτου, κι αυτός είναι κοσμοπολίτης.
Ο Αντώνης μεγαλώνει στην πολύβουη Αίγυπτο και ακόμη δεν είχε κατακτηθεί από την μαγεία της φωτογραφίας. Δουλεύει ως ship's chandler, ήταν ένας εφοδιαστής πλοίων, ή καλύτερα όπως τους λένε στη θαλασσινή γλώσσα έγινε ένας «σιψάντης». Παραμένει παθιασμένος κασιώτης, έτσι με κάθε ευκαιρία αποδρά από την ξενιτιά και επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο του. Και εκεί πάνω γαληνεύει, είναι ο βράχος που γεμίζει την ψυχή του με ενέργεια, είναι ο τόπος που ακυρώνει τα ρολόγια και κάνει τον χρόνο να φαίνεται τιποτένιος.
Πρώτη αφορμή για την αγορά μιας φωτογραφικής μηχανής είναι η αποτύπωση των καλοκαιρινών διακοπών στο νησί του. Ένας ακόμη ένας αθεράπευτα ρομαντικός κονζελής (έτσι έλεγαν τους κασιώτες που επέστρεφαν στο νησί), αυτός ήταν ο Αντώνης.
Το 1948 αποκτά την πρώτη του leica και μαζί της ξεκινά το πιο μακρύ και ερωτικό ταξίδι της ζωής του. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1952 σε ένα καλοκαιρινό ταξίδι, ο Α.Σ. γνωρίζει και παντρεύεται με την κασιώτισσα της ζωής του. Εκείνος είναι 48 και η Κατερίνα στα 20. Κάπως έτσι, απλά, δίχως πολλά λόγια και συνομωσίες αστεριών ήταν εκείνα τα χρόνια οι σχέσεις των ανθρώπων.
Ταξιδεύουν για την Αίγυπτο και εκεί γεννιέται και ο γιός του Φραγκίσκος, αλλά οι πολιτικές εξελίξεις αλλάζουν τη ζωή τους. Στης 23ης Ιουλίου του 1952, η επανάσταση του Αιγύπτιου σοσιαλιστή στρατιωτικού Γκαμάλ Νάσερ, με βασικό σύνθημα «Η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγυπτίους». Αν και η ελληνική κοινότητα βρέθηκε στο πλευρό του Νάσερ και στην προσπάθεια να ξεφύγει από τη 16χρονη μοναρχία του Βασιλιά Φαρούκ και τη βρετανική επιρροή, δεν υπήρξε καμιά πρόβλεψη ώστε να εξαιρεθούν οι Έλληνες από τα περιοριστικά μέτρα. Μια περίοδος ραγδαίων μεταρρυθμίσεων ξεκίνησε: μεγάλες εκτάσεις γης διανέμονται σε φτωχούς ενώ η βιομηχανία της χώρας σταδιακά εθνικοποιείται. Την ίδια χρονιά ο Νάσερ αποφάσισε και την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ, γεγονός που οδήγησε την Αίγυπτο σε μονοετή πολεμική σύγκρουση με την Αγγλία και το Ισραήλ. Και ο Αντώνης με την Κατερίνα Σοϊλη, όπως οι περισσότεροι Έλληνες, εγκατέλειψαν την Αίγυπτο με προορισμό την αληθινή τους πατρίδα, την μικρούλα μα και τεράστια Κάσο.
Στο νησί ελάχιστοι ήταν οι φωτογράφοι που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του τόπου. Πρώτος ήταν ο Εμίρης με τις γυάλινες πλάκες του, στη συνέχεια ένας καρπάθιος, ο Μιχάλης, που άφησε την φωτογραφία για μια μεγαλύτερη και πιο προσεδοφόρα αγάπη! Αυτός ο φωτογράφος είχε ταλέντο στο λαούτο και η μουσική ανέκαθεν είχε τη πρωτιά στις τέχνες, τόσο για την Κάσο, όσο και τη γειτόνισσα Κάρπαθο.
Σε αυτό το περιβάλλον προσγειώθηκε η οικογένεια Σοϊλη και από ερασιτέχνης ο Αντώνης έγινε άψε-σβήσε ο επαγγελματίας.
Ο φωτογράφος της Κάσου από το 1955 μέχρι το 1975. Στην κουζίνα του σπιτιού έστηνε τον σκοτεινό θάλαμο και τύπωνε τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του.
Τρεις λεκάνες με τα γνωστά χημικά, η εμφάνιση, η στερέωση και το τελικό ξέβγαλμα με νερό. Άφηνε μια χαραμάδα ανοιχτή για να περνά μια στάλα φως, αφού τα εκτυπωτικά χαρτιά δεν ήταν ακόμη ιδιαίτερα ευαίσθητα και εκεί μεγαλουργούσε. Για εκείνους που γνωρίζουν τη μαγεία του σκοτεινού θαλάμου, μπορούν να καταλάβουν τον δημιουργικό οίστρο του Α.Σ. στην μακρινή Κάσο.
Όσο σπουδαία είναι η πολύχρονη καταγραφή και συλλογή εικόνων του δημιουργού, άλλο τόσο σημαντική είναι η στάση του γιού του, του Φραγκίσκου Σοϊλη. Ο πρωτογιός, του Αντώνη και της Κατίνας, έγινε σχεδόν αναγκαστικά μετανάστης. Από παιδί βρέθηκε στην Αμερική, εκεί σπούδασε ηλεκτρονικός και για 20 χρόνια υπηρέτησε στο Αμερικανικό ναυτικό. Ο Φραγκίσκος είναι ο μέτοικος που άφησε την ψυχή στον τόπο καταγωγής του. Οι λέξεις είναι πολύ φτωχές, στενές, σχεδόν μηδαμινές, μπροστά στο συναίσθημα, το δάκρυ των ματιών του.
Δεν είναι η λατρεία για τον ιερό βράχο του, είναι ο χρόνος που παγώνει μόλις πλησιάζει στην Κάσο και μαζί με αυτόν όλα τα όνειρα ξεσηκώνονται και ανασαίνουν, αποκτούν ταυτότητα μέσα του.
Τα αρνητικά του Α.Σ. ήταν προσεκτικά φυλαγμένα από την Κατερίνα στον αποκρίατο, σε ένα δωμάτιο κάτω από τον κασιώτικο σοφά.
Ένα κασελάκι με 90.000 ρόλα. Εκεί κάτι σκάλιζε και τα βρήκε τυχαία ο Φραγκίσκος, και έτσι το 2002 άνοιξε μια πόρτα σε ένα άγνωστο παρελθόν. Μα αυτή είναι οι μοίρα των περασμένων χρόνων, στην αρχή η λησμονιά κι έπειτα η σκόνη.
Έξι χρόνια μετά, το 2008, οι Χρ. Χριστοφόρου, Αντ. Τόμας, Γιάννης Αράπης, Ντίνος Ζαχάρης και ο Νικήτας Καμπούρης ήταν οι πρώτοι (μαζί με τον Φραγκίσκο Σοϊλη) που αντιλήφθηκαν τη σπουδαιότητα του υλικού. Πρότειναν και βοήθησαν τον Φραγκίσκο να πραγματοποιήσει μια διήμερη προβολή ενός μικρού τμήματος από το μοναδικό έργο του φωτογράφου πατέρα του. Δίχως περιττούς ήχους, ούτε συνοδευτική μουσική, οι προβαλλόμενες φωτογραφίες του Σοϊλη έκαναν όλα τα μάτια να δακρύσουν, ενώ οι κασιώτικες αναμνήσεις χόρευαν στην σκιά.
Ο Φραγκίσκος Σοϊλης έχει αναλάβει ένα σπουδαίο έργο, κρατά ολοζώντανη την επαφή με το παρελθόν, έτσι και με τη βοήθεια της τεχνολογίας εργάζεται καθημερινά και ψηφιοποιεί σιγά-σιγά το αρχείο του πατέρα του. Έπειτα το προσφέρει ελεύθερα στη θέαση κάθε ενδιαφερόμενου.
Ο φωτογράφος Α.Σ. ήθελε να γυαλίζουν οι τυπωμένες φωτογραφίες του, έτσι είχε ένα μυστικό. Μόλις τις έβγαζε από το τελικό ξέπλυμα, ήταν ακόμη υγρές τις κολούσε πάνω σε ένα κομμάτι τζάμι που ήταν βρεμένο με καθαρό οινόπνευμα. Εκεί στέγωναν και όταν τις αφαιρούσε, δίχως να τις περάσει από φούρνο, γυάλιζαν, στραφτάλιζαν σαν πραγματικά ασημικά!
Αν γεννιόταν σε κάποια άλλη χώρα ο φωτογράφος Αντώνης Σοϊλης θα είχε ήδη ένα ολόκληρο μουσείο στο όνομα του και το έργο του θα το μελετούσαν οι σύγχρονοι ιστορικοί εθνολόγοι και λαογράφοι, ενώ ολόκληρες γενιές θα έκαναν μάθημα κάτω από τις εικόνες του. Όμως στην πατρίδα μας για όλα υπάρχουν δικαιολογίες.
Ο Αντώνης δεν ήταν εύκολος άνθρωπος, δοσμένος ολοκληρωτικά στην φωτογραφία, προσπαθούσε όπως οι περισσότεροι που ζούσαν στη γραμμή της άγονης να φροντίσει την οικογένεια του σε χρόνια φτωχά και δύσκολα.
Ο γιος δεν ξεχνά τον αυστηρό πατέρα, πότε να τρέχει με μια φωτογραφική μηχανή μεγάλου φορμά και με τις δύσκολες γυάλινες πλάκες να φωτογραφίζει την φύση της Κάσου και πότε να πιάνει την διοπτική Rolleiflex, έπειτα να καβαλά τη βέσπα και να τρέχει όπου είχε συμβεί ένα νέο γεγονός για να το ασφαλίσει μέσα στα αρνητικά του. Μια θαλασσοταραχή στο λιμανάκι της Μπούκας, ένα γάμο, έναν αρραβώνα ή μερικούς κονζελίδες, τα καμινέτα, όπως έλεγαν κοροϊδευτικά τους μετανάστες τις Αιγύπτου που έκαναν τις διακοπές τους στο νησί! Και έπειτα άπλωνε ένα σεντόνι μέσα στο μεγάλο σπίτι ή αν ήταν καλοκαιράκι, διάλεγε έναν αβεστωμένο τοίχο της αυλής και έβγαζε τις αναγκαίες φωτογραφίες ταυτότητας.
Το ύφος των φωτογραφιών αναδεικνύει με απόλυτο ρεαλισμό την εσχατιά της Ελλάδας. Κρατώ εκείνα που είπε ο φίλος του Α.Σ., ο Θόδωρος Μιαούλης, ο Μπαλαούρος, παλιός λιμενάρχης της Κάσου: "Πραγματικά δύσκολα χρόνια, αλλά αν είχαμε δυο φράγκα τα μοιραζόμασταν κι έτσι πίναμε ένα ουζάκι στο καφενείο και κοιταζόμασταν με ειλικρίνια στα μάτια".
Ο Φραγκίσκος Σοϊλης κάθε πρωί διαλέγει ένα ρολό αρνητικό φιλμ του πατέρα του Αντώνη, το σκανάρει κι έπειτα αφήνει τα μάτια μας να περιπλανηθούν στον τόπο που λατρεύει.
Σε μια εποχή που όλα γύρω μας καίγονται και ξεχνιούνται με την ταχύτητα του φωτός, είμαστε τυχεροί για το φωτογραφικό αρχείο του Αντώνη Σοϊλη και το διαρκές δώρο του γιού του Φραγκίσκου!
Κάθε φορά που αναρωτιόμαστε για τις καθημερινές αξεπέραστες δυσκολίες, φτάνει ένα μικρό πέρασμα από τις εικόνες του Αντώνη, ένα ταξίδι στην παλιά Κάσο είναι αρκετό για να απογειωθούμε και να πετάξουμε ψηλά.
Σας ευχαριστούμε Αντώνη και Κατίνα, και εσένα Φραγκίσκο, τα δώρα σας είναι αξεπέραστα...
Μπράβο Μανώλη!
ΑπάντησηΔιαγραφή