Τροπικοί εισβολείς μετοικούν στα ελληνικά νερά

Η άνοδος της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας, αλλά και η σύγχρονη ναυσιπλοΐα "βοηθούν" ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς να περνούν τη διώρυγα του Σουέζ και να εγκαθίστανται στη Μεσόγειο...

Η «προσφυγοπούλα» του Αιγαίου

Φωτογραφία: T. Tsimpidis/Archipelagos

Το ψάρι Siganus luridus είναι λεσεψιανός μετανάστης, καθώς εισήχθη στη Μεσόγειο μέσω της διώρυγας του Σουέζ. Συναντάται συνήθως σε ρηχά νερά, κοντά στον βυθό, αλλά σαν βρώσιμο είδος είναι συχνά δηλητηριώδες. Ενδημικό της Ερυθράς Θάλασσας, εμφανίστηκε για πρώτη φορά κατά μήκος των ακτών της Ανατολικής Μεσογείου το 1956. Προτιμά θερμά κλίματα και γι' αυτό η αυξημένη παρουσία του στη Μεσόγειο δείχνει πως η θερμοκρασία της ανεβαίνει.

Σε... τροπική ζώνη μεταμορφώνεται σταδιακά η Μεσόγειος και, αναπόφευκτα, οι ελληνικές θάλασσες, καθώς εποικούνται από ολοένα και περισσότερα ξενικά είδη ζώων και φυτών.
Η άνοδος της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας -που προσεγγίζει τον έναν βαθμό Κελσίου σε Αιγαίο και Ιόνιο- λόγω της κλιματικής αλλαγής, αλλά και η σύγχρονη ναυσιπλοΐα έχουν οδηγήσει δεκάδες είδη από ωκεανούς, όπως ο Ατλαντικός, ο Ινδικός, ο Ειρηνικός κ.ά., να αναζητήσουν "φιλόξενο" καταφύγιο στα ελληνικά νερά, αλλοιώνοντας τη βιοποικιλότητα και απειλώντας αλιεία και τουρισμό.
Οπως αναφέρουν πρόσφατες μελέτες (της διευθύντριας Ερευνών του ΕΛΚΕΘΕ, Αργυρώς Ζενέτου, και άλλων επιστημόνων), τα είδη-εισβολείς φτάνουν τα 237 στα ελληνικά ύδατα, με τα 127 από αυτά να έχουν ήδη εγκατασταθεί για τα καλά στις θάλασσές μας. Σε ολόκληρη τη Μεσόγειο οι εισβολείς προσεγγίζουν τα 1.000 είδη, αριθμός που αποτελεί ρεκόρ σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές θάλασσες, όπως η Μαύρη θάλασσα, η Βαλτική, η Μάγχη και η Βόρεια θάλασσα.
Ειδικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες η διασπορά των τροπικών ζωικών και φυτικών οργανισμών πραγματοποιείται με πολύ ταχύτερους ρυθμούς. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ειδικών, ένας καινούργιος "εισβολέας" εμφανίζεται στη Μεσόγειο περίπου κάθε 10 μέρες, με τη μερίδα του λέοντος να επιβαρύνει τα ανατολικά της λεκάνης. Ενδεικτικό είναι πως από το 1998, όταν η θερμοκρασία της Ανατολικής Μεσογείου "απογειώθηκε", ο μέσος όρος των ετήσιων εισβολών αυξήθηκε κατά 150%.

Ποιοι είναι οι απρόσκλητοι επισκέπτες

Ο πρώτος λεσεψιανός μετανάστης εμφανίστηκε στις ελληνικές θάλασσες το 1895. Από τότε μέχρι το 1980 ανιχνεύθηκαν 32 ξενικά είδη. Όλα τα υπόλοιπα έχουν καταγραφεί από το 1981 μέχρι σήμερα. Η πλειονότητα είναι μαλάκια (19,8%) και ψάρια (17,3%), ενώ ακολουθούν τα θαλάσσια σκουλήκια (16%), τα θαλάσσια φυτά (13.9%) και τα οστρακόδερμα (13,1%).

Βασική "κερκόπορτα" για την επέλαση των τροπικών ειδών είναι η διώρυγα του Σουέζ. Από τη διάνοιξή της το 1869 και μετά πολλά άλλαξαν στη βιοποικιλότητα της Μεσογείου. Η σύγχρονη ναυσιπλοΐα δημιούργησε, επίσης, τα απαραίτητα μονοπάτια για να εισβάλουν ως "λαθρεπιβάτες" τα ξενικά είδη και να εγκατασταθούν. Συνήθης τρόπος μεταφοράς τους είναι μέσα στο έρμα των ποντοπόρων πλοίων, ενώ δεκάδες μικροσκοπικοί οργανισμοί ταξιδεύουν προσκολλημένοι στις καρίνες των σκαφών. Πρόκειται κυρίως για είδη του λεγόμενου ζωοβένθους (ζωικοί οργανισμοί που ζουν στον βυθό), όπως επίσης ψάρια, φυτοβένθος, ζωοπλαγκτόν, φυτοπλαγκτόν και παράσιτα.

Ο δηλητηριώδης λαγοκέφαλος
Φωτογραφία: G. Kondylatos/ELNAIS

Το πλέον διάσημο, ίσως, από τα ξενόφερτα είδη είναι ο τοξικός για τον άνθρωπο Lagocephalus sceleratus. Εισήχθη στη Μεσόγειο από το Σουέζ και πατρίδα του είναι ο δυτικός Ειρηνικός και ο Ινδικός. Στην Ελλάδα έχει εντοπιστεί σχεδόν σε όλο το Αιγαίο, από την Κρήτη και τη Ρόδο μέχρι τη Θάσο. Η κατανάλωσή του μπορεί να προκαλέσει παράλυση του νευρικού και αναπνευστικού συστήματος, ακόμη και τον θάνατο.

"Στην περίπτωση των ξενικών ειδών η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία κι αυτό σημαίνει πως είναι ευκολότερο και πιο φτηνό να τα εμποδίσουμε να εγκατασταθούν, παρά να προσπαθούμε εκ των υστέρων να τα απομακρύνουμε", τονίζει ο υποψήφιος διδάκτωρ του βρετανικού Πανεπιστημίου του Cardiff, Chris Williamson, που βρίσκεται στη χώρα μας μελετώντας τα είδη εισβολείς σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας "Αρχιπέλαγος" (www.archipelago.gr).

Το ψάρι-κορνέτα

Φωτογραφία: S. Kalogirou/ELNAIS

Η Fistularia commersonii, που μοιάζει με χέλι αλλά είναι ψάρι, προέρχεται από περιοχές του Ινδικού και του Ειρηνικού. Εχει εγκατασταθεί στο Αιγαίο σε περιοχές όπως ο Θερμαϊκός, ο Σαρωνικός, οι Κυκλάδες, τα νερά της Πελοποννήσου, της Λέσβου και της Δωδεκανήσου, επιφέροντας αρνητικές αλλαγές στη σύνθεση των αλιευμάτων.

"Ενας τρόπος για να υψώσουμε αναχώματα στα είδη-εισβολείς είναι ο εμπλουτισμός και η ενδυνάμωση της ντόπιας βιοποικιλότητας. Ερευνες έχουν αποδείξει πως το φύκος Caulerpa racemosa αδυνατεί συχνά να εισβάλει σε πυκνά, υγιή λιβάδια Ποσειδωνίας.

Ο... ερυθρόδερμος μετανάστης

Το Asparagopsis armata είναι ένα θαμνοειδές κόκκινο φύκος. Διαθέτει προεξοχές σε σχήμα αγκίστρου που του επιτρέπουν να γαντζώνεται σε κινούμενα αντικείμενα. Κατάγεται από την Αυστραλία και, ενδεχομένως, τη Νέα Ζηλανδία και μεταφέρθηκε στη Μεσόγειο πάνω σε στρείδια μέσω των Στενών του Γιβραλτάρ. Δεν απειλείται από αρπακτικά ζώα και ο ρυθμός ανάπτυξής του είναι εξαιρετικά γρήγορος. Φυτοφάγοι οργανισμοί, όπως οι αχινοί, δεν είναι σε θέση να συμβαδίσουν με την ταχεία εξάπλωσή του και τείνουν να επιλέγουν άλλα είδη, θέτοντας έτσι την ενδημική χλωρίδα σε κίνδυνο.

Αντίθετα όταν αυτά τα θαλάσσια λιβάδια είναι πληγωμένα από άγκυρες και αλιευτικά δίχτυα, το ξενικό φύκος εγκαθίσταται στα κενά και αναπτύσσεται εις βάρος της ενδημικής Ποσειδωνίας". Βασικό όπλο, επίσης, ενάντια στους βλαβερούς "κοσμοπολίτες" των θαλασσών είναι η υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων και τεχνολογιών, ώστε να αποφεύγεται η μεταφορά οργανισμών με το έρμα των πλοίων.


newsbeast