Σαντορίνη: Ο κίνδυνος της «αυθαίρετης Καλντέρας» - Πέντε φορές πιο χτισμένη από οποιαδήποτε άλλη περιοχή στην Ελλάδα

Τα σπίτια κρέμονται πάνω στον γκρεμό - Η ανεξέλεγκτη δόμηση επηρεάζει την αισθητική του τοπίου και θέτει σε κίνδυνο τη στατικότητα των κτιρίων

Η Σαντορίνη, με την εμβληματική της Καλντέρα, αποτελεί έναν από τους πιο αναγνωρίσιμους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Ωστόσο, πίσω από την απαράμιλλη ομορφιά της, κρύβεται ένα σοβαρό ζήτημα: το οικοδομικό έγκλημα που απειλεί τη φυσική και πολιτιστική της κληρονομιά. Τα τελευταία χρόνια, η Καλντέρα της Σαντορίνης έχει γίνει περιοχή ανεξέλεγκτης δόμησης. Νέες κατασκευές, επεκτάσεις υφιστάμενων κτιρίων, ενώ προστίθενται διαρκώς πισίνες ή άλλα υδάτινα στοιχεία, όλα αυτά έχουν αλλοιώσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το τοπίο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με το ειδικό πολεοδομικό σχέδιο του νησιού, σε κάθε κάτοικο των Φηρών αντιστοιχούν 245 τ.μ. χτισμένης επιφάνειας και σε κάθε κάτοικο της Οίας 195 τ.μ., όταν ο μέσος όρος για τις νησιωτικές περιοχές της χώρας δεν ξεπερνά τα 40-80 τετραγωνικά μέτρα! Οπως αναφέρεται στη μελέτη του πολεοδομικού σχεδίου, αν αφαιρεθούν τα τετραγωνικά της αυθαίρετης δόμησης, η χτισμένη επιφάνεια ανά κάτοικο μειώνεται στα 177 τ.μ. για τα Φηρά και στα 153 τ.μ. για την Οία, κάτι που υποδηλώνει το μέγεθος της αυθαιρεσίας...


«Πάγωμα» αδειώνΗ δραματική επιβάρυνση της περιοχής οδήγησε το υπουργείο Περιβάλλοντος στην απόφαση για αναστολή έκδοσης οικοδομικών αδειών έως το τέλος του 2025 ή μέχρι την έγκριση του νέου πολεοδομικού σχεδίου του νησιού. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες των Αρχών, υπάρχουν «παραθυράκια» που επιτρέπουν τη συνέχιση της δόμησης. Για παράδειγμα, ενώ η αναστολή αφορά νέες κατασκευές και επεκτάσεις, δεν καλύπτει πλήρως τις ήδη υποβληθείσες αιτήσεις για οικοδομικές άδειες στη Ζώνη Ι (στην Καλντέρα Σαντορίνης και Θηρασιάς), γεγονός που δημιουργεί ανησυχίες για περαιτέρω επιβάρυνση της περιοχής, ενώ οι καταγγελίες για αυθαίρετες παρεμβάσεις σε προστατευόμενες ζώνες πληθαίνουν.


Η ανεξέλεγκτη δόμηση δεν επηρεάζει μόνο την αισθητική του τοπίου, αλλά θέτει σε κίνδυνο και τη στατικότητα των κτιρίων. Οι ιδιοκτήτες τουριστικών καταλυμάτων και καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος υποχρεούνται πλέον να εκπονήσουν μελέτες στατικής επάρκειας εντός διετίας, διαφορετικά κινδυνεύουν με αφαίρεση της άδειας λειτουργίας. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει πως η κατάσταση έχει φτάσει σε οριακό σημείο.

Περιβαλλοντικό έγκλημα αποτελεί η λειτουργία δημοτικής χωματερής κοντά στα Φηρά, με τους τοπικούς φορείς να σχολιάζουν σαρκαστικά ότι διαθέτουν «σκουπίδια με την ωραιότερη θέα στον κόσμο»
Πέρα από την αυθαίρετη δόμηση, έχουν καταγραφεί σοβαρές περιβαλλοντικές παραβάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η λειτουργία δημοτικής χωματερής (ΧΑΔΑ) σε μικρή απόσταση από τα Φηρά, εντός της Καλντέρας, γεγονός που προκαλεί ανεπανόρθωτη ζημιά στο περιβάλλον και την εικόνα του νησιού. Επιπλέον, η άναρχη διάνοιξη δρόμων σε περιοχές που προστατεύονται έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή ευαίσθητων γεωμορφολογικών σχηματισμών, μέρη της γεωλογικής ιστορίας του νησιού.


Ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας Δημήτρης Παπανικολάου είχε επισημάνει εδώ και χρόνια τους κινδύνους που ελλοχεύουν για τα κτίσματα στη Σαντορίνη σε περίπτωση ισχυρού σεισμού. Οπως αναφέρει, τα σπίτια που βρίσκονται στο χείλος της Καλντέρας είναι πιο ευάλωτα λόγω της αστάθειας των πρανών. Οι συνεχείς επεμβάσεις στο φυσικό ανάγλυφο του νησιού επιδεινώνουν την κατάσταση, καθιστώντας το έδαφος ακόμα πιο ευάλωτο σε σεισμικές δονήσεις και κατολισθήσεις.

Η πραγματικότητα είναι ότι η Σαντορίνη αντιμετωπίζει μια κρίση που δεν αφορά μόνο την αυθαίρετη δόμηση, αλλά αγγίζει την ίδια την ταυτότητα του νησιού. Η επιθυμία για οικονομική εκμετάλλευση κάθε τετραγωνικού της Καλντέρας απειλεί να μετατρέψει έναν από τους σημαντικότερους γεωλογικούς και πολιτιστικούς θησαυρούς της Ελλάδας σε μια αλλοιωμένη, μη βιώσιμη τουριστική ατραξιόν.


Η μελέτη ΛέκκαΗ μελέτη του καθηγητή Ευθύμη Λέκκα, όπως παρουσιάζεται στα διαγράμματα και τις μακέτες του ΟΑΣΠ, αποκαλύπτει τους σοβαρούς γεωδυναμικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει η Καλντέρα της Σαντορίνης, ιδιαίτερα σε σχέση με την κατολισθητική δραστηριότητα.

Διαφάνειες από τη μελέτη του καθηγητή Ευθύμη Λέκκα αποκαλύπτουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα σπίτια που χτίστηκαν στην Καλντέρα της Σαντορίνης Παλαιός λιμένας Φηρών
Στην πρώτη εικόνα επισημαίνεται η διαχείριση του κατολισθητικού κινδύνου στην περιοχή του ηφαιστειακού συμπλέγματος. Πρόκειται για μια επιστημονική προσέγγιση που αποσκοπεί στον προσδιορισμό των περιοχών υψηλού κινδύνου και στην εφαρμογή προληπτικών μέτρων για την αποτροπή καταστροφών. Ο Λέκκας και η ομάδα του εστιάζουν στην αξιολόγηση των γεωλογικών και τεκτονικών παραμέτρων που συμβάλλουν στην αστάθεια των πρανών, κυρίως στις περιοχές που έχουν δεχθεί σημαντική ανθρωπογενή παρέμβαση λόγω της άναρχης δόμησης.

Στο δεύτερο σετ χαρτών καταγράφεται ο βαθμός επικινδυνότητας των διαφορετικών περιοχών της Καλντέρας. Οι ζώνες έχουν διαχωριστεί με βάση το επίπεδο του κατολισθητικού κινδύνου:

Οι κόκκινες περιοχές υποδεικνύουν περιοχές υψηλού κινδύνου, όπου η γεωλογική αστάθεια είναι ιδιαίτερα έντονη. Σε αυτές τις περιοχές η πιθανότητα κατολισθήσεων είναι αυξημένη λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της παρουσίας απότομων πρανών.

Οι κίτρινες περιοχές αντιστοιχούν σε ζώνες μέτριου κινδύνου, όπου υπάρχει ανάγκη για στενή παρακολούθηση και πιθανές ενισχυτικές παρεμβάσεις.
Αρμένη Οίας

Στην επόμενη διαφάνεια η μελέτη αναφέρεται σε άμεσα μέτρα πολιτικής προστασίας που πρέπει να ληφθούν, ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος από κατολισθήσεις σε σημεία υψηλής διακινδύνευσης. Αυτές οι περιοχές περιλαμβάνουν: Τον Παλαιό Λιμένα των Φηρών και το πρανές όπου είναι το τελεφερίκ, το λιμάνι του Αθηνιού και το οδικό δίκτυο που οδηγεί από τον όρμο προς το Φηροστεφάνι, την περιοχή Αμμουδιού στην Οία, τον αρμένιο λιμένα της Οίας και τον οικισμό Κόρφου στη Θηρασιά και το μονοπάτι που οδηγεί προς αυτόν.

Στην τελευταία εικόνα αποτυπώνονται σημεία της Καλντέρας όπου η αστάθεια του εδάφους είναι εμφανής, με ρωγμές και κατολισθήσεις που έχουν ήδη εκδηλωθεί. Ο κ. Λέκκας επισημαίνει ότι οι συνεχιζόμενες παρεμβάσεις, όπως η διάνοιξη νέων δρόμων και η κατασκευή βαρέων οικοδομικών εγκαταστάσεων στις άκρες των πρανών, επιδεινώνουν δραματικά την κατάσταση.

Χωρίς άμεση λήψη μέτρων, τόσο σε επίπεδο πολεοδομικού σχεδιασμού όσο και σε ό,τι αφορά την πολιτική προστασία, η πιθανότητα σοβαρών κατολισθητικών φαινομένων στο άμεσο μέλλον είναι ιδιαίτερα υψηλή.

Η άναρχη οικοδομική δραστηριότητα στη Σαντορίνη έχει οδηγήσει σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, όπου οι ισορροπίες μεταξύ τουριστικής ανάπτυξης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος έχουν διαταραχθεί ανεπανόρθωτα. «Πριν από 50 χρόνια στη Σαντορίνη οι αμπελώνες έπνιγαν τα σπίτια. Σήμερα, οι αμέτρητες οικοδομές απειλούν τους αμπελώνες», δηλώνει ο αρχιτέκτονας Βασίλης Χατζηπέτρος, μέλος του Συλλόγου Μηχανικών Επαρχίας Θήρας.
Αμμούδι

Η αυξανόμενη οικοδομική δραστηριότητα έχει μετατρέψει το νησί σε ένα απέραντο εργοτάξιο, όπου κάθε τετραγωνικό γης αξιοποιείται για τουριστικούς σκοπούς. «Η οικοδομική δραστηριότητα στο νησί έχει δημιουργήσει αφόρητη, απεριόριστη και ανεξέλεγκτη κατάσταση με θύμα την καλλιεργήσιμη γη, αλλά και την προστασία του τοπίου», τονίζει.


Ανεξέλεγκτη δόμηση

Η Καλντέρα, ένα από τα πιο εμβληματικά τοπία της Ελλάδας, δεν απέφυγε την οικοδομική εκμετάλλευση. «Η Καλντέρα της Σαντορίνης ήταν αδύνατον να γλιτώσει από την οικοδομησιμότητα με στόχο κυρίως την τουριστική “ανάπτυξη”». Ωστόσο, η απουσία ενός αυστηρού σχεδιασμού είχε ως αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη δόμηση τόσο εντός όσο και εκτός σχεδίου.

Σήμερα Καλντέρα φιλοξενεί έναν τεράστιο αριθμό τουριστικών καταλυμάτων, ξενοδοχείων, studios βραχυχρόνιας μίσθωσης και κατοικιών. Η ανεξέλεγκτη αυτή ανάπτυξη έχει ως αποτέλεσμα την αλλοίωση της φυσιογνωμίας του νησιού, με τις κατασκευές να εξαπλώνονται ακόμα και σε απότομα πρανή. Η κατάσταση επιδεινώνεται από τις εκτεταμένες επεμβάσεις στα πρανή της Καλντέρας, εκεί όπου «υπήρχαν παλαιά υπόσκαφα, τα οποία επισκευάστηκαν και επεκτάθηκαν με νέες κατασκευές, διαμορφώνοντας συγκροτήματα τουριστικών καταλυμάτων».

ωΠροκειμένου να δημιουργηθεί επαρκής επιφάνεια έδρασης, πραγματοποιούνται μεγάλες εκσκαφές, κάτι που αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο κατολισθήσεων. Η νόμιμη δόμηση περιορίζεται σε ισόγεια κτίρια κύριας χρήσης και υπόγειους χώρους βοηθητικής χρήσης. Παρ’ όλα αυτά, «η πλειοψηφία των υπογείων έχει μετατραπεί σε ισόγεια κυρίας χρήσης, καταρχάς αυθαίρετα και κατόπιν τακτοποιημένα με τους νόμους περί ρύθμισης αυθαιρέτων», αναφέρει ο κ. Χατζηπέτρος.

Η τουριστική ανάπτυξη έχει φέρει και την ανεξέλεγκτη δημιουργία υδάτινων δεξαμενών, που επιβαρύνουν περαιτέρω το περιβάλλον. «Οι αμέτρητες πισίνες και τα jacuzzi συμπληρώνουν την εικόνα μιας ψευδούς πραγματικότητας διακοπών, με θέα στην Καλντέρα και κολύμπι στην πισίνα, αντί στη φυσιολογική και αληθή θαλασσινή αίσθηση». Οι πρόσθετες κατασκευές αυξάνουν τα φορτία στα απότομα πρανή, με αποτέλεσμα την καταπόνησή τους και τον άμεσο κίνδυνο σε περίπτωση σεισμικής δόνησης.

«Αν αναρωτηθεί κανείς τι θα συμβεί σε έναν ιδιαίτερα ισχυρό σεισμό, είναι αυτονόητο ότι υπάρχει αυξημένη πιθανότητα κατάρρευσης των πρανών, παρασύροντας και οδηγώντας στην καταστροφή τις κτιριακές υποδομές». Αν και τα περισσότερα σύγχρονα κτίρια σχεδιάζονται σύμφωνα με τον αντισεισμικό κανονισμό, η απουσία εδαφοτεχνικών μελετών για τα εδάφη της Καλντέρας δημιουργεί σοβαρές αβεβαιότητες. «Το κτίριο μπορεί να έχει σωστό αντισεισμικό υπολογισμό, αλλά δεν είναι γνωστό τι γίνεται κάτω απ’ αυτό», εξηγεί.

Τα πρόσφατα σεισμικά φαινόμενα έχουν δείξει πόσο ευάλωτη είναι η περιοχή στις κατολισθήσεις. «Οπως βλέπουμε, τις τελευταίες μέρες παρατηρήθηκαν πτώσεις βράχων από τα πρανή, χωρίς να υπάρχουν κτίρια που να “κρέμονται” σε αυτά». Το ζήτημα αποκτά ακόμη μεγαλύτερη διάσταση αν αναλογιστούμε το μέγεθος της αυθαίρετης δόμησης. «Υψηλό ποσοστό της οικοδομικής πραγματικότητας είναι εντελώς αυθαίρετο, δομημένο στον βωμό του άπληστου κέρδους», τονίζει ο αρχιτέκτονας. Οι επιπτώσεις αυτής της ανεξέλεγκτης κατάστασης δεν αφορούν μόνο τη στατική επάρκεια των κτιρίων, αλλά και τη γενικότερη γεωλογική ασφάλεια της Καλντέρας.

Η μάχη για τη διατήρηση της Καλντέρας της Σαντορίνης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ωστόσο, οι ειδικοί επιμένουν ότι η λήψη άμεσων μέτρων και η αυστηροποίηση των ελέγχων είναι ο μόνος δρόμος για να διασωθεί αυτός ο μοναδικός φυσικός και πολιτιστικός θησαυρός, πριν να είναι πολύ αργά.

Φωτογραφίες: Παναγιώτης Κουφαλέξης

protothema