Γιατί η Τουρκία «ανοίγει» θέμα «ομογενών» της στα Δωδεκάνησα;

500 χρόνια παρουσίας Μουσουλμάνων στα Δωδεκάνησα - Τι προβλέπουν οι διεθνείς Συνθήκες γι’ αυτούς;




Το τελευταίο χρονικό διάστημα η Τουρκία, εκτός από τις πάγιες αναφορές της σε «τουρκική μειονότητα» της Θράκης, κάτι που δεν υπάρχει σε καμία Συνθήκη, καθώς πρόκειται για Έλληνες πολίτες, Μουσουλμάνους στο θρήσκευμα, για θρησκευτική δηλαδή και όχι για εθνική μειονότητα έχει αρχίσει να αναφέρεται σε «τουρκική μειονότητα» στα Δωδεκάνησα και για «ομογενείς» της, που ζουν σε αυτά.

Υπάρχουν Μουσουλμάνοι στα Δωδεκάνησα;

Οι δηλώσεις αυτές των Τούρκων, ίσως ξάφνιασαν κάποιους, καθώς αγνοούν την ύπαρξη Ελλήνων Μουσουλμάνων στη Ρόδο και την Κω. Και όμως από την κατάληψη της Ρόδου από τους Οθωμανούς το 1523, ως τότε την κατείχαν οι Ιωαννίτες Ιππότες, ως τα τέλη του 19ου- αρχές 20ού αιώνα εγκαταστάθηκαν κυρίως σε Ρόδο και Κω πολλοί Μουσουλμάνοι, οι οποίοι ποτέ δεν ξεπέρασαν τον πληθυσμό των Χριστιανών των νησιών.

Νεαρές Ελληνίδες Μουσουλμάνες της Ρόδου

Σήμερα στη Ρόδο ζουν περίπου 3.500 Μουσουλμάνοι, ενώ στην Κω περίπου 2.000 (συνολικά δηλαδή περίπου 5.500), σε συνολικό πληθυσμό 200.000 των Δωδεκανήσων. Η συμβίωσή τους με τους Χριστιανούς των νησιών είναι άριστη. Υπήρχαν βέβαια κάποιες περίοδοι έντασης, που συνέπεσαν με την ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις (1955 Σεπτεμβριανά, 1974 τουρκική εισβολή και κατοχή στην Κύπρο). Στη Ρόδο επίσης λειτουργεί τουρκικό προξενείο.





Η ιστορία των Μουσουλμάνων της Ρόδου

Στον χώρο των Δωδεκανήσων υπήρχε ισχνή παρουσία του Ισλάμ μετά από την κατάκτηση της Κρήτης από τους Άραβες (9ος αιώνας). Μετά από μια σειρά αποτυχημένων προσπαθειών, οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Ρόδο το 1522. Την 01/01/1523 οι Ιωαννίτες Ιππότες, μαζί με 5.000 περίπου Χριστιανούς έφυγαν από τη Ρόδο. Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, που ήταν αυτός που κατέλαβε το νησί, φρόντισε μετά την αποχώρησή του να εγκατασταθούν εκεί 2.000 γενίτσαροι, περίπου 3.000 στρατιώτες και γύρω στους 150 Εβραίους (πιθανότατα από τη Θεσσαλονίκη και την Εύβοια).

Στον χώρο των Δωδεκανήσων και συγκεκριμένα σε Κω, Ρόδο και Καστελλόριζο, υπήρχε ισχνή παρουσία του Ισλάμ

Έγιναν κι άλλες προσπάθειες εποικισμού τα επόμενα χρόνια, οι οποίες όμως απέτυχαν και οι Έλληνες Χριστιανοί αποτελούσαν πάντα τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του νησιού. Τα διοικητικά στελέχη του νησιού ήταν Οθωμανοί. Η Ρόδος ήταν σαντζάκ (διοικητική περιφέρεια) και υπαγόταν στο βιλαέτι του αρχιπελάγους και διοικούνταν από τον αρχηγό του στόλου, τον Καπουδάν πασά. Και στα Δωδεκάνησα καθιερώθηκε ο θεσμός των μιλιέτ, μέσω των οποίων οι τοπικές θρησκευτικές κοινότητες αναγνωρίζονταν επίσημα και τους παρέχονταν ειδικά δικαιώματα διαχείρισης των εσωτερικών τους ζητημάτων.


Παρά τη σχετική ελευθερία όμως, οι Χριστιανοί των Δωδεκανήσων υπέστησαν βίαιες διώξεις κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου μεταξύ 1788-1792, επειδή πολλοί από αυτούς ναυτολογήθηκαν σε ρωσικά πολεμικά πλοία. Κάτι ανάλογο έγινε και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, οπότε διάφοροι Οθωμανοί αξιωματούχοι παρακινούσαν τον μουσουλμανικό όχλο σε πράξεις φανατισμού και βίας εναντίον των Ελλήνων.

Ιωαννίτες ιππότες στη Ρόδο

Παρά τις κατά καιρούς μεταρρυθμιστικές προσπάθειες όμως, όπως το Τανζιμάτ (1839-1876), οι Οθωμανοί δεν εγκατέλειψαν τις προσπάθειές τους για πληθυσμιακή αλλοίωση των Δωδεκανήσων. Έτσι, το 1859 εγκατέστησαν στη Ρόδο 600 Κιρκάσιους εποίκους, με προοπτική αργότερα ο αριθμός τους να αυξηθεί σε 1.000. Οι τοπικοί πληθυσμοί αντέδρασαν έντονα σε αυτή την προοπτική. Το 1878 ζήτησαν από την ελληνική προξενική αρχή «την αποστολή όπλων για την εκδίωξή τους από τα νησιά», διότι επρόκειτο για «θηριώδη και τερατόμορφα τέρατα των Οθωμανών». Λίγο αργότερα Κρητικοί Μουσουλμάνοι εγκαταστάθηκαν στη ΒΔ πλευρά του νησιού, στους πρόποδες του λόφου Μόντε Σμιθ. Επρόκειτο ουσιαστικά για εξισλαμισμένους Χριστιανούς, καθώς δεν μιλούσαν σχεδόν καθόλου τουρκικά, ενώ έπιναν και αλκοόλ. Επίσης, παντρεύονταν Χριστιανές, βάφτισαν τα παιδιά τους με το χριστιανικό τυπικό, όμως το μεγάλωναν ως «πιστούς του Προφήτη (Μωάμεθ)».


Σε γενικές γραμμές στη διάρκεια της οθωμανοκρατίας (1523-1912) οι τουρκικής καταγωγής Μουσουλμάνοι κυριάρχησαν πολιτικά στο νησί της Ρόδου, όχι όμως και πληθυσμιακά. Πάντως στα τέλη του 19ου αιώνα τόσο η Ρόδος, όσο και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα γνώρισαν μια τεράστια οικονομική άνθηση.




Η εξέλιξη του πληθυσμού των Μουσουλμάνων της Ρόδου

Σύμφωνα με όσα γράφει ο Δημήτρης Σ. Κυπριώτης στο βιβλίο του «Μουσουλμανική κοινότητα των Δωδεκανήσων», οι τουρκογενείς Μουσουλμάνοι στη Ρόδο ήταν περίπου 6.000 μεταξύ 1523 και 1528. Τον 17ο αιώνα ζούσαν στο νησί από 1.120-3.000 οικογένειες Μουσουλμάνων. Ο αριθμός τους έφτασε τους 23.000 το 1776, αλλά στη συνέχεια άρχισε να μειώνεται: 11.500-12.000 το 1795, 12.000 το 1823, 5.500 μεταξύ 1850-1870 και 5.000-6.500 το 1912, όταν οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα.


Στη συνέχεια, ο αριθμός των Μουσουλμάνων της Ρόδου κυμάνθηκε από 4.000 (1930) ως τους 7.960 το 1937. Το 1951, όταν πλέον τα Δωδεκάνησα είχαν αποδοθεί στην Ελλάδα, οι Μουσουλμάνοι της Ρόδου ήταν 5.400 το 1974, 4.000 το 1997 και 3.000-3.500 και 2.500-3.000 το 2016. Πάντως, σημαντικό μέρος του πληθυσμού των τουρκογενών Μουσουλμάνων, παρά την αντίθετη βούληση της Τουρκίας, εγκατέλειψε τη Ρόδο μεταναστεύοντας στη γειτονική χώρα το 1955, το 1964 και κυρίως το 1974.

Τι προβλέπουν οι Διεθνείς Συνθήκες για τη Μουσουλμανική μειονότητα των Δωδεκανήσων;

Κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα ακολουθήθηκε το διοικητικό σύστημα των μιλιέτ. Θεσμοθετήθηκε δε η κοινοτική διάκριση των κατοίκων σε θρησκευτική βάση, με το διάταγμα 53 του 1930, το οποίο αναγνώριζε τρεις θρησκευτικές κοινότητες: την Ορθόδοξη Χριστιανική, τη Μουσουλμανική και την Εβραϊκή. Στην ειρηνευτική συμφωνία του 1947 (παράγραφος 4 του άρθρου 19), προβλεπόταν μια έμμεση αναφορά στα μειονοτικά χαρακτηριστικά της μουσουλμανικής κοινότητας, υπό τη μορφή διατύπωσης γενικών αρχών για την προστασία από διακρίσεις στη βάση του φύλου, της φυλής, της γλώσσας ή της θρησκείας.

Μετά την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, η στρατιωτική διοίκηση πρότεινε την κατάργηση της μουσουλμανικής κοινότητας, υποστηρίζοντας ότι δεν υπήρχε θεσμοθετημένη εκπροσώπησή της και επιπλέον δεν την αναγνώριζε ούτε η συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία, ούτε η Συνθήκη της Λωζάνης. Αργότερα, η πολιτική διοίκηση των νησιών αποφάσισε να αποδεχθεί τη διατήρηση της μουσουλμανικής κοινότητας.
Έκτοτε, η μουσουλμανική κοινότητα της Ρόδου έχει αρμονικά ενσωματωθεί στη ροδιακή κοινωνική ζωή, διατηρεί τη δυνατότητα να εκφράζει την ιδιαιτερότητά της και αν αισθάνεται από κάτι απειλούμενη, αυτό είναι η τάση, ιδιαίτερα των νεότερων μελών της, να αφομοιωθούν πολιτισμικά στην κυρίαρχη ταυτότητα, οι σχέσεις με την οποία είναι αδιατάρακτες, με εξαίρεση περιόδους έντασης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.


Στην Ρόδο και την Κω δεν υπάρχει καμία εθνική ή θρησκευτική μειονότητα καθώς κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από καμία συνθήκη. Πρόκειται για Έλληνες Μουσουλμάνους, απογόνους κυρίως όσων εγκαταστάθηκαν στα νησιά μετά το 1522 αλλά και των τουρκοκρητικών που βρέθηκαν σ’ αυτά στα τέλη του 19ου αιώνα. Βέβαια, στην καθημερινότητα χρησιμοποιούνται από τους Μουσουλμάνους και αυτοπροσδιορισμοί όπως «Οθωμανοί», «Μωαμεθανοί», αλλά και «Τούρκοι». Πάντως τόσο στο βαλκανικό χώρο, όσο και στην ίδια την Τουρκία οι έννοιες Τούρκος και Μουσουλμάνος ταυτίζονται. Η Τουρκία έχει κάνει διαχρονικά προσπάθειες μέσω του προξενείου στη Ρόδο, να χαρακτηριστεί ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Ρόδου και της Κω ως τουρκικός, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Άλλωστε, οι νεότερες γενιές των Μουσουλμάνων των Δωδεκανήσων τείνουν να αφομοιωθούν στην «κυρίαρχη» ταυτότητα, όπως συμβαίνει με τους Έλληνες της διασποράς.

Μουσουλμανικό τέμενος στην Κω

Μουσουλμανικά σχολεία λειτουργούσαν στη Ρόδο ως το 1972. Τότε η χούντα αποφάσισε να διακόψει οριστικά τη λειτουργία των σχολείων αυτών, με τελευταίο το Suleymaniye Medresesi στην Παλιά Πόλη. Η κίνηση αυτή χαρακτηρίστηκε ως απάντηση στο κλείσιμο των ελληνικών σχολείων της Ίμβρου και της Τενέδου και της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης το 1971. Οι Μουσουλμάνοι δάσκαλοι συνταξιοδοτήθηκαν, ενώ στη θέση τους διορίστηκαν Χριστιανοί ως τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Στη συνέχεια κάποια από αυτά τα σχολεία λειτούργησαν ως κανονικά δημόσια σχολεία.


Σήμερα δεν υπάρχει καμία απολύτως διαφορά στη σχολική εκπαίδευση που παρέχεται σε Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Η τουρκική γλώσσα δεν διδάσκεται, με αποτέλεσμα, ειδικά οι νεότερες γενιές Μουσουλμάνων, να μιλούν μια παρεφθαρμένη μορφή της. Μόνο οι ηλικιωμένοι Μουσουλμάνοι και οι κάτοικοι ημιαστικών και αγροτικών περιοχών μιλούν μια τοπική διάλεκτο, περισσότερο κοντά στην τουρκική.

Μουσουλμανικό τέμενος

Επίλογος

Οι Έλληνες Μουσουλμάνοι της Ρόδου και της Κω είναι συνολικά γύρω στους 5.500 και αποτελούν λιγότερο από το 3% του συνολικού πληθυσμού των Δωδεκανήσων. Απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα των Ελλήνων πολιτών (μάλιστα στη Ρόδο υπάρχει και μουφτής) και σε καμία Συνθήκη δεν αναφέρονται ως μειονότητα. Η ξαφνική αναφορά από την Τουρκία σε «τουρκική μειονότητα» των Δωδεκανήσων πέρασε ασχολίαστη από την Κυβέρνηση και μάλλον απαρατήρητη από τα περισσότερα Μ.Μ.Ε. Καλό είναι, να υπάρχει πάντα επαγρύπνηση, γιατί έχει αποδειχθεί ότι η γειτονική χώρα δεν κάνει ποτέ τυχαίες ενέργειες και οι δηλώσεις από Τούρκους αξιωματούχους πάντοτε χρειάζονται μεγάλη προσοχή και ανάλυση…