To Κυκλαδικής Τέχνης έγινε κατάλευκο σπα: Μια σπουδαία αρχαιολογική έκθεση που γοητεύει [εικόνες]

ΙΑΣΙΣ, ΥΓΕΙΑ, ΝΟΣΟΣ, ΘΕΡΑΠΕΙΑ -ΜΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΕΚΘΕΣΗ
Οι φύλακες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης φοράνε άσπρες, ιατρικές ποδιές.... Τα σπλάχνα του έχουν γίνει ένα κατάλευκο σπα, που φιλοξενεί περισσότερες από 300 αρχαιότητες, από 41 μουσεία του κόσμου, σε μια ιδανική μουσειογραφική και μουσειολογική οργάνωση.

Ολα τους αφηγούνται την εξέλιξη των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών, από τη μαγεία και τη θρησκευτική θεραπεία ως την επιστημονική ιατρική, με τρόπο εντυπωσιακό που προκαλεί από έκπληξη μέχρι γέλιο. Ο μόχθος φαίνεται. Ο μόχθος των ανθρώπων που του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, του διευθυντή του και επιμελητή της έκθεσης Νίκου Σταμπολίδη και του συνεπιμελητή Γιώργου Τασούλα. Η έκθεση «Ίασις, υγεία, νόσος, θεραπεία - Από τον Όμηρο στον Γαληνό», που ανοίγει για το κοινό στις 19 Νοεμβρίου και θα διαρκέσει έως τις 4 Μαϊου του 2015, είναι μια έκθεση που καθηλώνει, μαγνητίζει το κοινό και φωνάζει το προφανές, αυτό που και ο ίδιος ο Νίκος Σταμπολίδης χαμηλόφωνα είπε τη στιγμή που παρουσίαζε ένα σπάραγμα: «Προφανώς αυτή είναι δουλειά που γίνεται εκτός ωραρίου».



(Κρανίο γυναίκας. Στην κάτω γνάθο φέρει χρυσή ορθοδοντική συσκευή, πιθανότατα για διόρθωση προβλημάτων σύγκλισης των οδόντων. 4ος αι. π.Χ.)

Η έκθεση χωρίζεται σε διάφορες ενότητες και καλύπτει ένα διάστημα 1.500 ετών, από τις πρωιμότερες γραπτές μαρτυρίες που εντοπίζουμε στα ομηρικά έπη μέχρι τα χρόνια του Γαληνού, του γιατρού από την Πέργαμο του οποίου οι θεωρίες επηρέασαν τη δυτική ιατρική.

Peeling με τζίντζερ, μαστίχα και μυαλά ελαφιού
Τα εκθέματα – κάποια εκ των οποίων έφυγαν για πρώτη φορά από το χώρο έκθεσής τους σε μουσεία ανά τον κόσμο για να λάβουν μέρος στην έκθεση του Κυκλαδικής Τέχνης – μαρτυρούν με μοναδικό τρόπο τις αντιλήψεις, τις συνήθειες, τις δεισιδαιμονίες, τις σύνηθεις πρακτικές θεραπείας, τις αρρώστιες που ταλάνιζαν τους πληθυσμούς ανά εποχής. Η πρόεδρος του μουσείου Σάντρα Μαρινοπούλου τόνισε ότι πρόκειται όμως για μια έκθεση που αφορά τον καθένα από εμάς και όχι μόνο τους αρχαιόφιλους, Είναι μια έκθεση από την αρχαιότητα που συνομιλεί όμως άψογα με τις κεντρικές, σημερινές αντιλήψεις και αγωνίες του σύγχρονου ανθρώπου για την υγεία του, τη διατροφή, την ευεξία, την προστασία του σώματος. Η ίδια άλλωστε εξαρχής μας καλωσόρισε «σε ένα κατάλευκο σπα» όπως είπε χαρακτηριστικά για την έκθεση που ξεκινά ήδη από του φουαγιέ του μουσείου.



(Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο από τη Μήλο με παράσταση ποδιού και ευχαριστήρια επιγραφή του αναθέτη για την ίασή του προς τον Ασκληπιό και την Υγιεία. 150-200 μ.Χ., Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο)

Αλλωστε και η γενική γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού έχοντας μόλις περιηγηθεί στην έκθεση μίλησε για μια «ατμόσφαιρα υγιούς αισιοδοξίας και ευεξίας, που εν τέλει προσφέρει στην ηρεμία και στη χαλάρωση που αναζητούμε τουλάχιστον σωματικά». Σε μια εποχή άλλωστε που αναζητούμε super foods, τροφές που δίνουν ενέργεια και είναι ευεργετικές για την υγεία, όπως το ιπποφαές, το coji berry κ.α., μέσω της έκθεσης ανακαλύπτουμε πως ήταν υλικά – αυτά ή όμοιά τους- που απαιτούσαν τη βάση για την θεραπεία και την ευεξία. Κάποια από αυτά και για την ομορφιά με πανάκριβα υλικά . Υπάρχει για παράδειγμα η συνταγή για ένα peeling από τζίντζερ, μαστίχα και μυαλό ελαφιού!

«Σας καταριέμαι να αποτυγχάνουν οι επεμβάσεις σας»
Οχι, δεν υπήρχαν φακελάκια στην αρχαιότητα, αν και υπήρχαν πεσκέσια προς τους γιατρούς,, εξηγεί ο Νίκος Σταμπολίδης απαντώντας σε σχετική ερώτηση, , δείχνοντας σχετικές αναπαραστάσεις σε αγγεία, ή ανάγλυφα. Οι γιατροί ήταν ένα κλειστό οικογενειακό επάγγελμα, περνούσε η γνώση από πατέρα σε γιό – δεν μπορούσε ο καθένας να απολαύσει την αίγλη, το κύρος, την ιδιότητα ενός μικρού θεού όπως οι γιατροί εκείνη την εποχή. Ούτε να γίνουν αντικείμενα μίσους όπως οι γιατροί.
Ο κύριος Σταμπολίδης αναφέρθηκε σε ένα μολύβδινο έλασμα που παρουσιάζεται στην έκθεση που φέρει πάνω του μια κατάρα με 17 ονόματα ιατρών! Η κατάρα ήταν «να αεργείς και να αποτυγχάνεις στις επεμβάσεις». Οι υποθέσεις για τον άνθρωπο που ήθελε τόσο απεγνωσμένα να τους καταραστεί είναι πολλές: Είτε κάποιος δυσαρεστημένος ασθενής, είτε ανταγωνιστές γιατροί, είτε (το πιθανότερο) κάποιος βοηθός ιατρού που εκδίωξε η συγκεκριμένη συντεχνία των 17 γιατρών. Συνήθως βοηθοί γιατρού ήταν μορφωμένοι δούλοι, ενώ κατάρες έκαναν κυρίως πόρνες, απατημένοι, ταβερνιάρηδες, δούλοι, όχι πάντως γιατροί...)



(Ζεύγος πήλινων θερμοφόρων για το δεξί και αριστερό άκρο χέρι. Τέλη 1ου αι. π.Χ. – αρχές 2ου αι. μ.Χ., Επαρχιακό Μουσείο Πάφου.)

Οι γιατροί ήταν μικροί θεοί, με τον Ασκληπιό να αναγνωρίζεται ως κανονικός Θεός παντού. Ή μάλλον σχεδόν παντού, αφού οι αριστοκράτες Αθηναίοι άργησαν να τον αποδεχτούν. Το έκαναν μόνο κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου όπου τα δεινά και οι ασθένειες που θέριζαν τους πληθυσμούς τους ώθησαν να τον αναγνωρίσουν ως θεό το 419 π.Χ. Η σύνθεση της θεραπείας με τη λατρεία μπορεί να ξενίζει σήμερα. Οπως επεσήμανε η Λίνα Μενδώνη, υπήρχαν τουλάχιστον 300 γνωστά Ασκληπεία στον αρχαίο κόσμο, όμως ακόμα και σήμερα, όταν κάποιος υποφέρει, όταν η υγεία του κλονίζεται, δεν στρέφεται στην πίστη, σε μια ανώτερη δύναμη ζητώντας τη βοήθειά της μαζί τις υπηρεσίες των γιατρών;

Φορούσαν σιδεράκια στην αρχαιότητα;
Περνώντας από τις ενότητες της έκθεσης (Υγεία-Υγιεινή, Νόσος, Ομηρική ιατρική, Τα πολεμικά τραύματα και η περιποίησή τους στα Ομηρικά έπη, Θεουργική Ιατρική, Μια μέρα στο Ασκληπιείο της Κω, Αναθήματα,Επιστημονική ιατρική, Φάρμακα και εργαλεία, Μνημεία Ιατρών, Γαίος Στερτίνιος Ξενοφών) εντυπωσιάζεται ο επισκέπτης από την δυνατή, εύγλωττη αφήγηση των εκθεμάτων. Από το πλήθος πληροφοριών που δίνουν τα περισσότερα από 300 γλυπτά, αγγεία, ανάγλυφα, επιγραφές, εργαλεία, νομίσματα. Και από τις διαπιστώσεις: Για παράδειγμα, υπήρχαν σιδεράκια στην αρχαιότητα και ένα κρανίο που τα φέρει εκτίθεται στο Κυκλαδικής Τέχνης.
Πολλά αναθήματα με σεξουαλικά όργανα εκτίθενται, όπως και αγαλματίδια με παραμορφωμένα σημεία του σώματος. Ο κύριος Σταμπολίδης εξήγησε πως στην αρχαιότητα δεν ήταν αρετή το μεγάλο πέος, το αντίθετο – ο Ηρακλής και οι αριστοκράτες της εποχής απεικονίζονταν με μικρό αντρικό μόριο. Το μεγάλο μόριο ήταν βάναυσος...



(Χάλκινη σικύα (βεντούζα) από τον τάφο του χειρουργού στην Πάφο. Τέλη 2ου – αρχές 3ου αι. μ.Χ., Επαρχιακό Μουσείο Πάφου.)

Οι απεικονίσεις ατόμων με σωματικές ατέλειες αυξήθηκαν κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο με κέντρο παραγωγής την Αλεξάνδρεια και τη Σμύρνη. Ομοιώματα που είχαν σατυρικό σκοπό αλλά χρησιμοποιήθηκαν και για να ξορκίσουν το κακό μάτι.

Εγχείριση εγκεφάλου και δοχεία για όπιο
Περισσότερα από 300 αναλγητικά φάρμακα, κυρίως φυτικά υπήρχαν στην αρχαιότητα, με εξαιρετικά σημαντικό ανάμεσά τους ήταν το όπιο. Παραγόταν από το κάψιμο παπαρούνας και η διακίνησή του γινόταν με ειδικά αγγεία - ένα εξ αυτών παρουσιάζεται στην έκθεση μαρτυρώντας το περιεχόμενό του. Το σίλφιον θεωρείτο πανάκεια για όλες τις ασθένειες και το εντοπίζουμε αποτυπωμένο σε νομίσματα που εκτίθενται στο Κυκλαδικής τέχνης.



(Μαρμάρινο αγαλμάτιο της Υγίειας, κόρης του Ασκληπιού και προστάτιδας της υγείας. 3ος – 4ος αι. μ.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου.)

Εντυπωσιακά είναι και τα ιατρικά εργαλεία που εκτίθενται με κυρίαρχη τη σικύα, που είχε τη χρήση που έχουν σήμερα οι γυάλινες βεντούζες. Υπάρχουν επίσης μηλωτρίδες για τον καθαρισμό των αυτιών, των τραυμάτων και την απόξεση των συριγγίων, νυστέρια, άγκιστρα, λαβίδες. Θαυμασμό προκαλεί το κρανίο γυναίκας που είχε δεχθεί τραύμα στο κεφάλι από σφενδόνη και στην οποία έγινε χειρουργική επέμβαση με τη χρήση ενός οδοντωτού εργαλείου.



(Πήλινος ερυθρόμορφος αρύβαλλος με παράσταση ιατρού που εκτελεί φλεβοτομή στον βραχίονα του ασθενή. Επώνυμο αγγείο του Ζωγράφου της Κλινικής. 480-470 π.Χ., Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)

Η μοναδική στον κόσμο έκθεση «Ιασις, Υγεία, Νοσος, Θεραπεία από τον Ομηρο στον Γαληνό» αποτελεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας των μεγάλων αρχαιολογικών εκθέσεων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, με θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα ως σήμερα: Ερως, Υγεία, Θάνατος. Η τριλογία θα ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο με τα Επέκεινα, το αφιέρωμα στον Θάνατο.



(Μαρμάρινο αναθηματικό ανάγλυφο: Υπό το βλέμμα της Υγιείας, ο Ασκληπιός θεραπεύει την ξαπλωμένη ασθενή κατά τη διάρκεια της εγκοίμησης στο Ασκληπιείο. Περ. 400 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.)

iefimerida.gr

Παράπονα Ρόδου