17 Δεκεμβρίου 1915: Ο γαλλικός Στόλος καταλαμβάνει το Καστελόριζο - Κατέλαβαν τον ελληνικό Στόλο και τον επέστρεψαν στη συνέχεια σε άθλια κατάσταση

Από Μαρία Βέλμαχου

Σαν σήμερα, στις 17 Δεκεμβρίου 1915, οι Γάλλοι κατέλαβαν το Καστελόριζο, επιχειρώντας να πιέσουν την ελληνική κυβέρνηση να συμμετάσχει στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η κατάληψη αυτή αποτέλεσε την αρχή μιας σειράς δραματικών γεγονότων για την Ελλάδα, που οδήγησαν στο Κίνημα Εθνικής Άμυνας, ένα στρατιωτικό και πολιτικό κίνημα που ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1916 και επεκτάθηκε σε περιοχές όπως η Μακεδονία, τα νησιά του Αιγαίου και η Κρήτη.


Το κίνημα και ο Εθνικός Διχασμός

Αρχηγός του κινήματος ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος υποστηριζόταν από τις δυνάμεις της Αντάντ. Το κίνημα επικράτησε και ίδρυσε την προσωρινή κυβέρνηση Θεσσαλονίκης, ενώ οι Γάλλοι κατέλαβαν τον ναύσταθμο της Αθήνας και τον ελληνικό Στόλο, τον οποίο παρέδωσαν σε πολύ κακή κατάσταση.


Αν και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες θεωρούν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο σημαντικό σημείο στην ιστορία τους, στην Ελλάδα δεν είχε την ίδια βαρύτητα. Ωστόσο, τα γεγονότα εκείνης της περιόδου συνέβαλαν στην εμφάνιση του Εθνικού Διχασμού, έναν «άτυπο» εμφύλιο πόλεμο που σημάδεψε τη χώρα μέχρι τη δεκαετία του 1940.

Αιτία του διχασμού ήταν η διαφωνία μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου σχετικά με τη στάση της Ελλάδας στον πόλεμο. Ο Κωνσταντίνος ήθελε να διατηρήσει την ουδετερότητα, κάτι που, έμμεσα, εξυπηρετούσε τις Κεντρικές Δυνάμεις, ενώ ο Βενιζέλος πίστευε ότι η σύμμαχία με την Αντάντ θα προσέφερε στην Ελλάδα σημαντικά οφέλη.

Η διαφωνία κλιμακώθηκε τον Φεβρουάριο του 1915, όταν η Αντάντ άρχισε επιθέσεις στη χερσόνησο της Καλλίπολης. Ο Βενιζέλος πρότεινε να αποσταλεί ελληνικό εκστρατευτικό σώμα στη Θράκη, που βρισκόταν υπό κατοχή από τους Βούλγαρους και τους Τούρκους. Ο βασιλιάς όμως δεν συμφώνησε και αντέτεινε ότι η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει ουδέτερη.





Στις 19 και 20 Φεβρουαρίου 1915, συγκλήθηκε το «συμβούλιο του στέμματος», στο οποίο συμμετείχαν οι πρώην πρωθυπουργοί, όλοι αντιβενιζελικοί, εκτός από τον ίδιο τον Βενιζέλο. Στη συνεδρίαση, αρκετοί, όπως ο Γεώργιος Θεοτόκης, συμφώνησαν με τις θέσεις του Βενιζέλου, αν και προσωπικά προτιμούσαν τη συνεργασία με τις Κεντρικές Δυνάμεις. Παρά τις αντιρρήσεις του βασιλιά, η διαφωνία μεταξύ του Κωνσταντίνου και του Βενιζέλου οδήγησε στην παραίτηση του τελευταίου.

Οι εκλογές του Μαΐου 1915 ανέδειξαν και πάλι τους Φιλελευθέρους στην εξουσία, με τον Βενιζέλο να επιστρέφει στην πρωθυπουργία. Την ίδια περίοδο, οι Βούλγαροι υπέγραψαν συμφωνία με τη Γερμανία και κήρυξαν πόλεμο στη Σερβία, γεγονός που προκάλεσε τη διενέργεια γενικής επιστράτευσης στην Ελλάδα.

Η ελληνική κυβέρνηση του Βενιζέλου ζήτησε τη βοήθεια των Συμμάχων για τη στήριξη των Σέρβων, χωρίς τη συγκατάθεση του βασιλιά Κωνσταντίνου και της Βουλής. Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη, ενώ οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις στην Ελλάδα εντάθηκαν, με τους Φιλελευθέρους να ζητούν τη συμμετοχή στον πόλεμο και τους αντιβενιζελικούς να υπερασπίζονται τη στάση της ουδετερότητας.




Οι εξελίξεις έφεραν επίσης την πρόταση της Βρετανίας για την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, αν η χώρα συμμετείχε στον πόλεμο. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη αρνήθηκε την προσφορά αυτή.

Η κατάσταση κλιμακώθηκε με τη γερμανική και βουλγαρική προέλαση στη Μακεδονία και τη Θράκη, με τους Βούλγαρους να προχωρούν σε σφοδρές διώξεις των Ελλήνων, ενώ οι Γάλλοι επέβαλαν στρατιωτικό νόμο στις περιοχές που είχαν καταλάβει, περιορίζοντας δραματικά τις ελληνικές εξουσίες. Οι εκτελέσεις και οι καταναγκαστικές ενέργειες των Συμμάχων έθεσαν την Ελλάδα σε κατάσταση κατοχής.


Η κλιμάκωση του Εθνικού Διχασμού και η γενική αίσθηση αδυναμίας του κράτους οδήγησαν στο Κίνημα Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη. Η επιτροπή που σχηματίστηκε, με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο, κάλεσε τη χώρα να ενταχθεί στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων, ώστε να ανακόψει την κίνηση των γερμανικών και βουλγαρικών δυνάμεων στη Μακεδονία. Με την υποστήριξη των γαλλικών δυνάμεων, η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης αναγνωρίστηκε από την Αντάντ και πήρε τον έλεγχο της Μακεδονίας, της Κρήτης και των νησιών του Αιγαίου.





Η χώρα όμως παρέμεινε διχασμένη και, ενώ οι γαλλοβρετανικές δυνάμεις προσπαθούσαν να αναγκάσουν την κυβέρνηση της Αθήνας να παραιτηθεί, οι επαναστάτες της Θεσσαλονίκης προχωρούσαν σε γενική επιστράτευση και συμμετείχαν σε σημαντικές μάχες. Η αλλαγή στην ηγεσία της χώρας ήρθε με την αποδοχή του τελεσίγραφου των Συμμάχων και την αποχώρηση του βασιλιά Κωνσταντίνου. Στις 27 Ιουνίου 1917, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ανέλαβε ξανά την πρωθυπουργία.